ชนชั้นของสัตว์โลก (4)
คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรม
โดย…ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
ชนชั้นของสัตว์โลก (4) – สถูปเจดีย์ที่เรียกว่า องค์เจดีย์หรือส่วนกลางของเจดีย์ที่มีความหมายว่า เป็นพื้นที่หรือที่อยู่ส่วนของมนุษย์ที่ได้แบ่งมนุษย์ที่มีระดับความรู้สึกผิดชอบชั่วดีและขั้นสติปัญญาทางพุทธปัญญาใน 4 ระดับ นั้น
ในโลกมนุษย์นั้นมีทั้งสุข ทุกข์ ที่รวมกันอยู่การจะตรัสรู้ของพระพุทธเจ้านั้นจะอุบัติขึ้นก็ในพื้นที่ที่เป็นสุขและทุกข์กันอย่างชัดเจน เพราะในส่วนของเทวโลกนั้นมีแต่สุขจึงไม่เห็นทุกข์ ที่เป็นส่วนหลักและสำคัญที่จะกำหนดรู้ หรือปัญญาที่จะเห็นความจริงหรืออริยสัจได้
สถูปหรือเจดีย์บางแบบจะมีรูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่เรียกว่า “ซุ้มในเจดีย์” นั้น ทางมหายานมักจะปรากฏซุ้มดังกล่าวอยู่ซุ้มเดียวความหมายในส่วนนี้ก็คือ จะมี รูปพระพุทธเจ้าหรือรูปของพระโพธิสัตว์ที่จะมาตรัสรู้ในโลกมนุษย์
แต่ในบางสถานที่เช่นที่บุโรพุทโธในอินโดนีเซียจะประดิษฐานพระพุทธรูปอยู่ในองค์เจดีย์ก็เพื่อแสดงให้รู้ว่า พระพุทธเจ้านั้นต้องอุบัติขึ้นและปรากฏอยู่ในมนุษยภูมิเท่านั้น
สถูปหรือเจดีย์ของฝ่ายเถรวาทอาจจะมี รูปแบบของซุ้มอยู่สี่ทิศ ความหมายของซุ้มทั้ง 4 ทิศ จะแตกต่างจากฝ่ายมหายาน
ซุ้มทั้ง 4 ทิศขององค์เจดีย์หมายถึง ผู้ปกป้องคุ้มครองโลก ที่เป็นเทวดาหรืออสูร (อสูรไม่ใช่มาร) ที่มีชื่อที่เรารู้จักกัน
เช่น ท้าวเวสสุวัณ ผู้เป็นหัวหน้ายักษ์ เป็นผู้ปกป้องครอบครองดูแลทรัพย์สินอันมีค่าของโลก
ท้าวสักกะเทวราช เทวดาฝ่ายศิลปวัฒนธรรมและความงาม
พระยมราช เทวดา+อสูรผู้ดูแลความยุติธรรม
และท้าววรุณ เทวดาผู้รักษาสภาพแวดล้อม ความอุดมสมบูรณ์ของโลก
แต่ถ้าในซุ้มทั้ง 4 ทิศ มีรูปพระพุทธเจ้าประดิษฐานอยู่นั้น พระพุทธรูปทั้ง 4 องค์จะหมายถึงพระพุทธเจ้าทั้ง 4 ที่อุบัติขึ้นแล้วในเวลาที่ต่างๆ กัน ได้แก่ พระกุกะสันโธ พระโกนาคม พระกัสสปะ และพระสมณโคดม อันเป็นนามของพระพุทธเจ้าในปัจจุบัน