นิพพาน

คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์ สถาปัตยกรรม

โดย…ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

นิพพานปลายสุดของยอดสถูปหรือเจดีย์ มักจะสร้างเป็นรูปทรงกลม

รูปทรงกลมนั้นก็คือ ความหมายของนิพพาน

นิพพานไม่ใช่สวรรค์ ไม่ใช่ สถานที่ ไม่ใช่ที่อยู่

ในพจนานุกรม นิพพานแปลว่า การดับสนิทแห่งกิเลสและกองทุกข์

ปลียอดที่อยู่ใต้รูปทรงกลมเป็นสัญลักษณ์ของอรูปพรหม ก็ไม่ใช่สวรรค์ของอรูปพรหม เพราะอรูปพรหมไม่มีรูปจึงไม่มีสถานที่ พื้นที่เพื่อเป็นที่อยู่ หากแต่อรูปพรหมเป็นระดับชั้นของผู้บำเพ็ญฌานที่ยึดเอาสิ่งที่ไม่ใช่รูปมาเป็นอารมณ์ หรือเพื่อใช้ในการพิจารณาความไม่มีตัวตน

นิพพาน

ปล้อง 16 ปล้องของส่วนยอดเจดีย์เป็นสัญลักษณ์ของรูปพรหม ก็ไม่ใช่สวรรค์ของพรหม หากเป็นระดับของผู้บำเพ็ญฌานที่ได้รับผลในระดับต่างๆ ตั้งแต่ปฐมฌานไปจนถึงจตุรฌาน

ปล้อง 6 ปล้องด้านล่างของ 16 ปล้อง เป็นสวรรค์ สวรรค์ที่อยู่ของเทวดาที่ได้ประพฤติดี ประพฤติอยู่ในศีลในธรรม ทำกิจการอันเป็นกุศลจึงบังเกิดเป็นเทวดา

ดังนั้น เมื่อนิพพานไม่ใช่สวรรค์ แล้วนิพพานเป็นอย่างไร

คำตอบที่น่าจะเป็นก็คือ นิพพานก็คือ ไม่ได้เป็นสถานที่ ไม่ได้เป็นที่อยู่ ไม่ได้หมายถึงระดับของการบำเพ็ญฌานอีกต่อไป มีคำอธิบายว่า นิพพานเป็นทั้งสภาวะและอภาวะคือไม่มีความเป็นไป ท่านพุทธทาสได้ให้ความหมายของนิพพานก็คือ ไม่เสียดแทง ไม่ร้อยรัด

ในฝ่ายมหายานได้กล่าวว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลายได้บำเพ็ญเพียรมาชั่วกัปชั่วกัลป์ เมื่อบรรลุพระอรหันต์แล้ว หาได้ดับสูญไปหมด หากแต่ยังคงอยู่ในที่เรียกว่า มันดาละ (แปลความก็คือพุทธจักร) เพื่อสั่งสอนเวไนยสัตว์ทั้งปวง มันดาละ ก็ไม่ใช่นิพพาน

อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง

ติดตามข่าวสด

ข่าวเด่นประจำวัน