คอลัมน์ รายงานพิเศษ
การเสียชีวิตของ นายสะแปอิง บาซอ ประธานกลุ่มบีอาร์เอ็น ในวัย 81 ปีด้วยอาการติดเชื้อในปอด ที่ประเทศมาเลเซีย
จะมีผลกระทบอย่างไรต่อการแก้ปัญหาในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ที่อยู่ระหว่างการเจรจาสันติสุข
มีความเห็นจากนักวิชาการที่เกาะติดปัญหา อดีตเลขาธิการสภาความมั่นคงแห่งชาติ (สมช.) และนักการเมืองในพื้นที่
ศรีสมภพ จิตร์ภิรมย์ศรี
ผอ.ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้
นายสะแปอิงเป็นบุคคลในระดับผู้นำทางจิตวิญญาณของ กลุ่มบีอาร์เอ็น ถือว่ามีบารมีสูงมาก สามารถคงความเข้มแข็งของกลุ่มกองกำลังบีอาร์เอ็นมาโดย ตลอด แต่ช่วงหลังป่วยกระทั่งเสียชีวิตเมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมา
ท่าทีของนายกฯ ต่อการเสียชีวิตของนายสะแปอิง ออกมาในลักษณะยืดหยุ่น อาสาอำนวยความสะดวกเกี่ยวกับพิธีกรรมทางศาสนาของสะแปอิงในประเทศไทย ทำให้เกิดผลเชิงบวกต่อสถานการณ์
จากการสูญเสียบุคคลระดับผู้นำของกลุ่มขบวนการ รัฐบาลต้องเฝ้าติดตามและประเมินเหตุการณ์ในอนาคต ว่าจะส่งผลให้กลุ่มบีอาร์เอ็นหันมาร่วมกับการพูดคุยสันติสุขหรือไม่ ส่วนตัวเชื่อว่าอาจมีผลทำให้บีอาร์เอ็นเข้ามามีส่วนร่วมกับการพูดคุยได้ โดยขึ้นกับโครงสร้างของกลุ่มบีอาร์เอ็นที่มีลักษณะคล้ายกับคอมมิวนิสต์ว่าจะผลักดันใครขึ้นเป็นผู้นำ
นายอับดุลเลาะ แวมะนอ เดิมคุมกองกำลังเฉพาะเขตปัตตานี ทว่าตามการข่าวระบุว่ามีอิทธิพลมากขึ้น มาอยู่ในตำแหน่งเลขาธิการกลุ่มบีอาร์เอ็น อันเป็นบทบาทสำคัญในการเคลื่อนไหวในปีกของกองกำลัง
ขณะที่บีอาร์เอ็นก็มีปีกการเมือง นำโดย นายสุกรี ฮารี ที่เห็นด้วยกับการพูดคุยสันติภาพ เป็นตัวแทน คนหนึ่งเข้าร่วมกับกลุ่มมาราปาตานี ที่อยู่ระหว่างกระบวนการพูดคุย ยื่นข้อเสนอกับรัฐบาลไทย
ตลอด 2 ปีที่ผ่านมาที่รัฐบาลยึดแนวทางการพูดคุยความไม่สงบในพื้นที่ชายแดนใต้ ผลจากการพูดคุยทำให้เราเห็นแนวโน้มว่าสถานการณ์คงที่จนถึงลดลงในบางช่วง มีความรุนแรงแปรปรวนบ้างแค่บางขณะ
การเดินหน้าพูดคุยสันติภาพอย่างต่อเนื่อง ให้นำไปสู่ผลในทางปฏิบัติของ ทั้งสองฝ่ายอย่างเป็นรูปธรรมมากขึ้น อาจส่งผลให้ปีกการเมืองของบีอาร์เอ็นสามารถโน้มน้าวให้ปีกกองกำลังหันมาให้ความสนใจกับแนวทางการพูดคุยได้
ความก้าวหน้าของสถานการณ์อยู่ระหว่างการยื่นข้อเสนอจากทั้งสองฝ่าย ทางรัฐบาลไทยยอมรับเพียงข้อเสนอเดียวจากทั้งหมด 3 ข้อเสนอของมาราปาตานีเท่านั้น
นั่นคือเรื่องการผลักดันให้แนวทางการพูดคุยสันติสุข สันติภาพ เป็นวาระแห่งชาติ กำหนดให้นโยบายนี้อยู่ในการดำเนินงานของหน่วยงานความมั่นคง
แต่ยังไม่ตอบรับข้อเสนอที่เรียกร้องให้ลงนามยอมรับมาราปาตานี ในฐานะตัวแทนกลุ่มพูดคุยสันติภาพลงบนเอกสาร และข้อเรียกร้องให้คุ้มครองสถานภาพทางกฎหมายแก่บุคคลของกลุ่ม ที่บางครั้งอาจต้องเดินทางมาเจรจาอย่างเปิดเผย
เนื่องจากเกิดจากรัฐบาลไทยกังวลว่า หากลงนามรับรองมาราปาตานีก็เท่ากับว่ายอมรับว่าประเทศไทยมีความขัดแย้งกับกลุ่มติดอาวุธ (armed conflict) อาจเป็นการเปิดช่องให้องค์กรระหว่างประเทศสามารถอาศัยจุดนี้เข้ามาแทรกแซงได้
ขณะเดียวกัน รัฐบาลไทยก็ต่อรองเรียกร้องขอให้มีการสร้างพื้นที่ปลอดภัย (safety zone) ร่วมกันบางแห่งเพื่อลดการใช้ความรุนแรง หวังให้เกิดผลเป็น รูปธรรมก่อนค่อยเดินหน้าพูดคุยต่อไป
บรรยากาศโดยรวมถือว่ามีความยืดหยุ่น ต่อกัน หากสามารถผลักดันให้สถานการณ์คลี่คลายก้าวหน้าขึ้น ก็มีหวังให้ปีกการทหาร ของบีอาร์เอ็นมาให้ความสนใจได้
อาทิตย์ ทองอินทร์
หัวหน้าภาควิชาสังคมศาสตร์ ม.รังสิต
ต้องเข้าใจลักษณะของกลุ่มบีอาร์เอ็นก่อนว่า โดยธรรมชาติเป็นองค์กรปิดลับที่ไม่มีการก่อเหตุแสดงตัวเหมือนหลายๆ กลุ่มในพื้นที่อื่น การเสียชีวิตของนายสะแปอิง เป็นเพราะป่วยมานานแล้ว ดังนั้น ในเชิงปฏิบัติการคงไม่กระทบอะไรมาก เพราะเขาป่วยและอายุมากพอสมควร
อีกทั้งสายข่าวด้านหนึ่งก็ระบุว่า มีคนที่มีอิทธิพลคุมกำลังมากกว่า ทำให้มองว่าสิ่งที่จะกระทบไม่น่าจะใช่เรื่องเชิงปฏิบัติการ แต่น่าจะกระทบเชิงความรู้สึกและเชิงสัญลักษณ์มากกว่า เพราะในกระบวนการเจรจาก็มีข้อกังขาว่ามีการก่อเหตุอยู่เป็นระยะสะท้อนว่าบีอาร์เอ็นไม่ได้เป็นก้อนเดียวกันทั้งหมดแบบที่ทหารคิดมาตลอด
เมื่อขาดผู้นำทางจิตวิญญาณและเป็นบุคคลที่คนในพื้นที่ให้การยอมรับ จึงมีความเป็นไปได้ที่จะทำให้กลุ่มย่อยๆ จะก่อเหตุแบบกระจัดกระจายมากกว่าเดิม ก็อาจเป็นสิ่งที่คาดหวังได้ยากขึ้นว่าจะเกิดความสงบขึ้นได้หรือไม่
มีความกังวลเรื่องที่ใหญ่กว่านั้นคือ ท่าทีของพระบางรูปที่มีการสื่อว่าเรื่องนี้เป็นเรื่องน่ายินดี เพราะได้สูญเสียหัวหน้ากลุ่มไปแล้ว เมื่อมาพูดเป็นประเด็นแบบนี้ย่อมทำให้เกิดความไม่พอใจและส่งผล กระทบ มีโจทย์ใหม่ในความขัดแย้ง เพิ่มความซับซ้อนของปัญหามากขึ้น ภาครัฐควรต้องเฝ้าระวังให้มากขึ้น
ส่วนจะกระทบต่อการเจรจาสันติภาพหรือไม่ คงต้องดูกันต่อไป และคงระบุร้อยเปอร์เซ็นต์ไม่ได้ว่าจะกระทบหรือไม่ ต้องดูเรื่องข้อตกลงพื้นที่ปลอดภัย เพราะจะเกี่ยวโยงกับคนจำนวนมาก ทำให้ต้องพิจารณาถึงข้อตกลงว่าจะมีประสิทธิภาพมากเพียงใด
อีกทั้งเมื่อไม่มีนายสะแปอิง ก็เข้าใจว่าคนที่อยู่ในพื้นที่ทำหน้าที่คุมกำลังเป็นคนรุ่นใหม่ ช่องว่างตรงนี้จะเป็นโจทย์ใหญ่กว่าเวลาที่มีการเจรจาพูดคุย
ฝ่ายรัฐควรใช้จังหวะที่เป็นจุดเปลี่ยนเล็กๆ แสวงหาสันติสุข โดยแสดงความจริงใจกับฝ่ายที่เห็นต่างจากรัฐให้เป็นการสนับสนุน หรือให้การช่วยเหลืออำนวยความสะดวกในงานศพ สร้างบรรยากาศเหมือนกับนักรบที่ให้เกียรติกันและสู้กันในเวที ถือเป็นการเปลี่ยนวิกฤตให้เป็นโอกาส
เจะอามิง โตะตาหยง
อดีตส.ส.นราธิวาส พรรคประชาธิปัตย์
การเสียชีวิตของนายสะแปอิงไม่น่าจะทำให้เกิดแรงกระเพื่อม หรือส่งผลต่อการแก้ปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพราะสถานการณ์ในพื้นยังเป็นไปโดยปกติ อยู่ที่แนวทางการแก้ปัญหาของรัฐบาลมากกว่า
แม้นายสะแปอิงจะเป็นประธาน บีอาร์เอ็น แต่กลุ่มบีอาร์เอ็นมีระบบและกระบวนการในการทำงานอยู่ คิดว่าย่อมมีคนทดแทนขึ้นมา ต้องดูว่าใครจะขึ้นมาเป็นตัวแทน ต้องดูกรอบความคิดเขาอาจจะดีก็ได้ แต่การพูดคุยก็ต้องเดินหน้าต่อและสานต่อนโยบายเดิมที่รัฐบาลได้ทำเอาไว้
อีกทั้งไม่มีผลต่อเหตุการณ์ในพื้นที่ว่าจะรุนแรงขึ้นหรืออย่างไร เพราะเป็นการเคลื่อนตัว เป็นไปตามครรลองของกระบวนการที่เขาวางไว้ การเสียชีวิตของนายสะแปอิงจึงไม่น่าจะมีผลกระทบอะไร
รวมถึงไม่ส่งผลต่อการเจรจาสันติสุข เพราะนายสะแปอิงไม่ได้เข้าไปอยู่ในวงเจรจา แต่จะอยู่รอบนอกหรือไม่นั้นไม่ทราบ จึงเชื่อว่าไม่ได้มีผลต่อการเจรจาเพื่อสันติสุขที่รัฐบาลกำลังดำเนินการอยู่
การเจรจาพูดคุยมีผลต่อสถานการณ์ เพราะช่วงหลังต้องยอมรับว่าสถานการณ์ในพื้นที่ลดน้อยลง อยู่ที่ผลการทำงานของรัฐบาลว่านำมาปฏิบัติจริงหรือไม่ เพราะเมื่อพูดคุยแล้วต้องมีข้อตกลง และนำข้อตกลงนั้นมาสู่การปฏิบัติจริงจะทำให้ในพื้นที่ดีขึ้น ดังนั้น รัฐต้องแสดงความจริงใจในการแก้ปัญหา
การเจรจาพูดคุยที่รัฐบาลดำเนินการอยู่นั้นเดินได้ระดับหนึ่ง ทำให้สถานการณ์ลดลงไปในระดับหนึ่ง แต่ฝ่ายรัฐบาลก็ต้องระมัดระวังอย่าไปหลงประเด็น หากหลงประเด็นมากก็เท่ากับยอมรับสถานการณ์ที่เกิดขึ้นจะทำให้เข้าทางฝ่ายตรงข้ามได้
อย่างไรก็ตาม มองว่าการเจรจาช้าเกินไป คนในพื้นที่เห็นว่าการพูดคุยควรมีระยะเวลาจบและหลังพูดคุยกันต้องมีคำตอบออกมา ถึงแม้จะใช้ระยะเวลานานในการแก้ปัญหาก็ต้องมีคำตอบ ผ่านไป 3 เดือนก็ต้องมีความคืบหน้า และอีก 3 เดือนจะไปอย่างไรต้องมีคำตอบออกมา ควรให้ประชาชนในพื้นที่รับรู้ด้วย
แนวทางที่จะทำให้เกิดสันติสุขในพื้นที่ชายแดนภาคใต้ การยึดแนวทางการพูดคุยนั้นถูกต้องแล้วเพราะปัญหาทุกปัญหาต้องจบบนโต๊ะเจรจา
พล.ท.ภราดร พัฒนถาบุตร
อดีตเลขาธิการสมช.
เดิมรัฐไทยมักเชื่อว่านายสะแปอิง คือหัวหน้าใหญ่ของผู้ปฏิบัติการด้านกองกำลังของบีอาร์เอ็น
แต่เมื่อเวลาผ่านไปพบว่านั่นคือความเชื่อของเราเอง เพราะเขาคือสัญลักษณ์ที่สำคัญของการต่อสู้
แต่เชื่อว่าการเสียชีวิตของนายสะแปอิงจะไม่ส่งผลกระทบต่อแนวทางการพูดคุยสันติภาพ เนื่องด้วยโครงสร้างของบีอาร์เอ็นแยกแนวทางการขับเคลื่อนเป็นสองขาเดินคู่ขนานกันไปอย่างชัดเจน
หนึ่งคือฝ่ายปีกของผู้เห็นด้วยกับการเจรจาพูดคุย ขณะที่ิอีกฝ่ายหนึ่งไม่เห็นด้วยกับการพูดคุย
ต่อกรณีการเสียชีวิตของนายสะแปอิงนั้น แนวทางการแก้ไขความไม่สงบในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้จะต้องเดินหน้าต่อไป โดยขณะนี้อยู่ในขั้นของการสื่อสาร เพื่อสร้างความไว้เนื้อเชื่อใจระหว่างกันและกัน
แม้สองปีกของบีอาร์เอ็นยังไม่ลงรอยกัน แต่ก็ต้องเดินทางตามแนวทางดังกล่าวเพื่อนำไปสู่ความไว้วางใจ จนทำให้ขบวนการของเขาสื่อสารกัน แล้วมาเดินตามแนวการพูดคุยสันติภาพร่วมกัน
แต่ก็ต้องดูว่าตัวบุคคลที่จะมาแทนที่นายสะแปอิง ด้วย ซึ่งจะฉายภาพชัดถึงทิศทางการเคลื่อนไหวของกลุ่มว่าจะเดินไปทิศทางไหน ระหว่างการปฏิบัติการทางการทหารกับการเจรจาสันติสุข
อย่างไรก็ตาม หากเป็นนายอับดุลเลาะ แวมะนอ ก็คงน่ากลัว เพราะคงเน้นที่การปฏิบัติการทางทหารเป็นหลัก
ปฏิเสธไม่ได้ว่านายสะแปอิง เป็นผู้นำจิตวิญญาณ การสูญเสียผู้มากบารมีนั้นผลกระทบที่อาจตามมาที่เป็นเรื่องภายในกลุ่ม บีอาร์เอ็น คือสายกองกำลังจะมีการแยกย่อยออกมาหรือไม่
จุดนี้รัฐไทยต้องสืบสภาพเฝ้าติดตามพัฒนาการของเขา แต่โดยรวมเชื่อว่าเหตุการณ์นี้จะไม่กระทบต่อแนวทางการแก้ปัญหาในภาคใต้ของเรา
สำหรับสภาวการณ์ในพื้นที่ตอนนี้ บรรยากาศโดยรวมดีขึ้น เพราะเรายึดแนวทางการพูดคุย ฝ่ายไทยยื่นข้อเสนอการสร้างพื้นที่ปลอดภัย ขณะที่กลุ่มขบวนการขอให้รับรองสถานะให้เป็นคู่เจรจา
นี่คือโอกาสดีของฝ่ายไทยที่จะคอยสืบสภาพตัวแทนจากแต่ละกลุ่มความไม่สงบที่เข้าร่วมวงพูดคุย พิสูจน์ทราบสถานะความสามารถของแต่ละกลุ่มว่าเป็นอย่างไร เพื่อนำไปสู่การขยายผล
แม้จะมีหลายฝ่ายบอกว่าตัวแทนบางกลุ่มไม่ได้มีอำนาจต่อรองในการพูดคุย แต่เราก็มีมาเลเซียในฐานะ ผู้อำนวยความสะดวก คอยคัดกรองเรื่องข้อมูลข่าวสาร บีอาร์เอ็นยังคงเดินสองขา ฝ่ายที่ยึดการพูดคุยไม่น่ากังวล
