คอลัมน์ รายงานพิเศษ : หลากแง่มุม-จนท.จับตาย "ลาหู่"

คอลัมน์ รายงานพิเศษ

การจับตาย นายชัยภูมิ ป่าแส เยาวชนเผ่าลาหู่ นักกิจกรรมทางสังคม ที่เจ้าหน้าที่อ้างว่าเตรียมขว้างระเบิดใส่ ขัดขืนขณะตรวจค้นยาเสพติด ถูกตั้งข้อสังเกตจากองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนทั้งในและต่างประเทศว่าเป็นการกระทำเกินกว่าเหตุหรือไม่

มีความเห็นจากนักสันติวิธี นักสิทธิมนุษยชน และฝ่ายรัฐ

1.เอกพันธุ์ ปิณฑวณิช

ผอ.ศูนย์ศึกษาและพัฒนาสันติวิธี ม.มหิดล

คงไม่สามารถก้าวล่วงกระบวนการของเจ้าหน้าที่ได้เพราะทางกฎหมายการจับกุมหรือดำเนินการต่างๆ จะมีเหตุที่ เจ้าหน้าที่จะตัดสินใจโดยวิจารณญาณว่าตัวเจ้าหน้าที่เอง ผู้คนโดยรอบ และผู้ต้องสงสัยอยู่ในอันตรายหรือไม่อย่างไร กฎหมายมีช่องให้เป็นวิจารณญาณของ เจ้าหน้าที่

อย่างไรก็ตามกรณีที่เกิดขึ้นกับนายชัยภูมิ ก็สะท้อนให้เห็นว่าชีวิตคนอยู่ในอันตรายได้เสมอ ต้องดูว่าวิจารณญาณที่พูดถึงผ่านการกลั่นกรองได้มากน้อยอย่างไร แต่คงบอกไม่ได้ว่าเจ้าหน้าที่ทำถูกต้องหรือไม่ถูกต้อง

ทางที่ดีที่สุดคือต้องเปิดให้มีกระบวนการตรวจสอบอย่างตรงไปตรงมา การตรวจสอบมีความเป็นอิสระ โดยที่ผู้ตรวจสอบอาจต้องมีองค์ประกอบที่หลากหลาย เป็นกลาง และเป็นตัวแทนที่มาจากภาคส่วนต่างๆ เพื่อให้เป็นที่ยอมรับ และยังเป็นโอกาสดีที่เจ้าหน้าที่จะได้พิสูจน์ความบริสุทธิ์ของตัวเอง

กรณีอื่นๆ ในอดีตก็เหมือนกัน หากกระบวนการตรวจสอบมีองค์ประกอบเป็นที่ยอมรับของทุกฝ่าย ผลการตรวจสอบก็มักเป็นที่ยอมรับ แต่หากกระบวนการตรวจสอบ คนที่ทำหน้าที่ในการตรวจสอบไม่เป็นที่ยอมรับ ผลที่ออกมาก็มักจะไม่ได้รับการยอมรับจากสังคม

ส่วนการสอบสวนของตำรวจภูธรภาค 5 และผบ.ทบ.สั่งกองทัพภาค 3 ตั้งกรรมการสอบคู่ขนานก็ต้องพิจารณาว่ากระบวนการจากตำรวจและทหาร ได้รับการยอมรับจากสังคมมากแค่ไหน ถ้าไม่ได้รับการยอมรับก็ต้องดูว่าต้องมีองค์ประกอบอื่นหรือไม่

แต่การจะบอกว่าการจับตายนายชัยภูมิ กระทำที่เกินกว่าเหตุหรือไม่นั้นอาจต้องรอการตรวจสอบที่มีความชัดเจน แต่ไม่ว่ากระบวนการใดๆที่ส่งผลต่อชีวิตบุคคลอื่นต้องใช้วิจารณญาณที่สูงมาก ต้องมีเหตุบางอย่างที่มีความจำเป็นทำให้หลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะหากหลีกเลี่ยงได้ก็ต้องเลือกทางที่ทำให้เกิดความสูญเสียต่อชีวิตน้อยที่สุด

แต่จะให้บอกว่าสิ่งที่เกิดขึ้นเกินกว่าเหตุหรือไม่ขึ้นอยู่กับผลของการสอบสวนว่าเกิดอะไรขึ้น ณ เวลานั้น ถ้าพิสูจน์ทราบว่ากระทำโดยไม่มีเหตุอันควรก็จะถือว่าเกินกว่าเหตุ

ตอนนี้ต่างชาติก็เฝ้าดูสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในไทยด้วยความวิตกกังวลพอสมควร อาจไม่ใช่กรณีแรกเพราะในอดีตก็มี แต่เนื่องจากช่วงนี้สภาพสังคมของเราเกิดกระบวนการทำอะไรเหนือกฎหมาย ใช้กฎหมายแบบไม่รับผิดชอบค่อนข้างมาก ลุแก่อำนาจ

ก็น่าจะเป็นที่จับตามองของชาวโลกว่าเกิดอะไรขึ้นในประเทศไทย

2.พ.อ.วินธัย สุวารี

โฆษกกองทัพบก

ไม่ใช่การจับ ตายจากหลักฐานที่ปรากฏภาพการเข้าถึงผู้ต้องสงสัยเป็นไปอย่างละมุนละม่อมไม่มีลักษณะท่าทีบ่งบอกว่า จนท.ตั้งใจจะใช้อาวุธเลยจนกระ ทั่งมีการขัดขืน ซึ่งก็คือนายชัยภูมิคน เดียว อีกคนไม่มีท่าทีขัดขืนต่อสู้จึงไม่มีการใช้กำลังรุนแรงขณะขอจับกุม

ข้อสังเกตเรื่องด่านถาวรคนขนยาเสพติดไม่น่าจะผ่านด่านนี้ ก็เป็นไปได้ว่า นายชัยภูมิ อาจมั่นใจสามารถปกปิดของกลางมิดชิดเพื่อตบตา เจ้าหน้าที่ สังเกตได้จากของกลางที่พบอยู่ในที่มิดชิดมาก คือตรงส่วนกรองอากาศรถยนต์

ส่วนที่ระบุเป็นการยิงจากด้านหลัง เบื้องต้นที่ได้รับข้อมูลมาไม่น่าใช่ คงต้องสอบถามจากหน่วยงานที่ทำหน้าที่ชันสูตรโดยตรง

ข้อสงสัยต่างๆ ที่ทำให้เกิดคำถามจากนักสิทธิมนุษยชนก็ถือเป็นเรื่องปกติตามแนวทางการทำงานของแต่ละองค์กร เป็นเรื่องที่เข้าใจได้ ภาครัฐที่เกี่ยวข้องก็สามารถตอบคำถามได้ทุกกรณีบนพื้นฐานของข้อเท็จจริงที่ปราศจากอคติ

อย่างไรก็ตาม เชื่อว่าเหตุการณ์ลักษณะนี้จะไม่มีผลกระทบต่อมุมมองของต่างชาติต่อสิทธิมนุษยชนในไทย เพราะปัจจุบันภาครัฐมีข้อพิสูจน์ตามหลักฐานที่ปรากฏในลักษณะที่เป็นสากลแบบจับต้องได้จริง

แล้วที่องค์กรสิทธิ์ในไทยแถลงโจมตีการทำงานของเจ้าหน้าที่ทำเกินกว่าเหตุ อาจเป็นเพราะองค์กรนั้นๆมีข้อมูลไม่ครบถ้วนทุกด้าน มองเพียงมิติเดียว ควรที่จะมองในหลายมิติ ที่สำคัญควรได้รับทราบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับเหตุการณ์ทั้งหมดแล้วนำมาประกอบกัน บางครั้งอาจเป็นการมองด้วยความมีอคติต่อเจ้าหน้าที่ในแง่ลบที่มีมาแต่เดิม

ขออย่าเพิ่งด่วนสรุป รอให้ทุกอย่างเดินไปตามกระบวนการที่สมบูรณ์ก่อน เพราะการนำเสนอข้อมูลใดๆ ที่เกิดจากการคาดเดาไปเองจนผิดไปจากข้อเท็จจริงที่ปรากฏตามพยานหลักฐาน อาจทำให้มีผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือขององค์กรได้

3.พรเพ็ญ คงขจรเกียรติ

ผู้อำนวยการมูลนิธิผสานวัฒนธรรม

คดีของชัยภูมิ เป็นการจับกุมโดยใช้อำนาจพิเศษ แง่หนึ่งเข้าใจว่าเรื่องยาเสพติดเป็นเรื่องที่ต้องดำเนินการ แต่เราสามารถดำเนินการตามวิธีการปกติได้หรือไม่โดยไม่ใช้วิธีการพิเศษที่ทำให้ เจ้าหน้าที่ใช้อำนาจเกินกว่าเหตุ ถือเป็นการฆ่านอกระบบโดยใช้อาวุธสงคราม ซึ่งไม่มีความจำเป็นที่ต้องดำเนินการรุนแรงขนาดนี้

การระบุว่าผู้ตายป็นคนรับส่งยาก็ยังไม่มีพยานหลักฐานที่ชัดเจนยืนยันตามคำกล่าวอ้างของเจ้าหน้าที่รัฐ ทั้งเงินโอนเข้าบัญชี และเรื่องรถ อีกทั้งคนที่รู้จักและเพื่อนของผู้ตายก็ต่างออกมายืนยันในข้อมูลที่ต่างออกไปจากเจ้าหน้าที่ เรื่องนี้ต้องมีการตรวจสอบอย่างเป็นอิสระ

แต่ยังมีข้อน่าสังเกตว่าขณะที่ตำรวจทำการสอบสวนเรื่องนี้อยู่ มีเจ้าหน้าที่ระดับสูงทั้งของตำรวจและทหารออกมาให้สัมภาษณ์ยืนยันว่าการกระทำของ เจ้าหน้าที่เป็นการป้องกันตัว พร้อมระบุว่าผู้ตายเกี่ยวข้องกับขบวนการยาเสพติด

อยากถามว่าทำไปเพื่ออะไรเพราะเรื่องนี้ยังอยู่ในระหว่างการสอบสวนหาข้อเท็จจริง การให้ข้อมูลเช่นนี้เป็นการชี้นำหรือไม่ ทั้งยังจะทำให้ชาวบ้านที่เห็นเหตุการณ์ไม่กล้าให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อรูปคดี

แต่หลังเกิดเหตุการณ์ด้วยสถานะของ ผู้ตายที่ยังเป็นนักเรียนและมีคนรู้จักในวงกว้างทำให้เริ่มมีคนกล้าออกมาพูดถึงเรื่องที่เกิดขึ้นบ้างแล้ว ต้องดำเนินการต่อไปคือทำอย่างไรไม่ให้เกิดเหตุการณ์ในลักษณะนี้ขึ้นอีก รวมถึงเยียวยาผู้เสียชีวิตอย่างเป็นธรรมด้วย

องค์กรสิทธิมนุษยชนต่างออกมาให้ข้อคิดเห็นและเรียกร้องให้สอบสวนเรื่องนี้อย่างอิสระ เพราะเห็นว่าการสืบสวนเรื่องนี้จากเจ้าหน้าที่ในพื้นที่นั้นไม่เป็นกลาง และที่ผ่านมามีการจับแพะ และการเลือกปฏิบัติในกระบวนการยุติธรรม จึงตั้งข้อสังเกตและอยากให้จับผู้ที่กระทำผิดจริงมาลงโทษ

จากประสบการณ์ที่เคยทำงานในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ เมื่อมีเหตุการณ์ความรุนแรงเกิดขึ้นเคยเสนอให้ฝ่ายปกครองตั้งคณะกรรมการค้นหาความจริงขึ้นมา นำข้อมูลที่ชาวบ้านมีและแตกต่างจากรัฐมารวบรวมเพื่อหาบทสรุปในเหตุการณ์นั้นๆ ซึ่งสามารถช่วยเหลือเหยื่อผู้เสียหายได้ในระดับหนึ่ง

เรื่องนี้ก็ควรมีการตั้งคณะกรรมการกลางขึ้นมาตรวจสอบข้อเท็จจริงโดยให้มหาดไทยเป็นตัวกลาง เชิญตัวแทนทั้งจากราชการและภาคประชาชน เข้ามาร่วมตรวจสอบหาข้อเท็จจริง แต่ต้องเป็นคนที่ทั้ง 2 ฝ่ายยอมรับ

สิ่งที่รัฐต้องดำเนินการโดยด่วนคือ การย้ายผู้บังคับหน่วยที่ปฏิบัติการในพื้นที่ดังกล่าวออกเพื่อให้การสืบสวนเป็นไปอย่างอิสระ และทำให้ชาวบ้านที่รู้เห็นในเหตุการณ์มีความมั่นใจที่จะเข้าให้ข้อมูล โดยไม่ต้องกลัวว่าจะถูกคุกคาม

4.สุนัย ผาสุก

ที่ปรึกษาฮิวแมนไรต์วอตช์ ประเทศไทย

ฮิวแมนไรต์วอตช์ออกแถลงการณ์ไปก่อนหน้านี้แล้วโดยเน้นเรื่องของหลักการพื้นฐานว่ากรณีมีการทำให้บุคคล เสียชีวิตระหว่างการควบคุมตัวของ เจ้าหน้าที่ต้องมีการไต่สวนสาเหตุการเสียชีวิต

โดยเฉพาะกรณีเจ้าหน้าที่มีการใช้อาวุธต้องสอบสวนว่ามีเหตุผลรองรับในการกระทำดังกล่าวเพียงพอหรือไม่ เป็นเหตุสุดวิสัยจริงหรือไม่ ทางการต้องไต่สวนประเด็นนี้

ส่วนกรณีที่เจ้าหน้าที่อ้างว่าผู้เสียชีวิตเกี่ยวข้องกับยาเสพติดนั้นถือเป็นอีกเรื่องหนึ่งที่ต้องพิสูจน์กันต่อไป แต่เราขอให้มีการสอบสวนประเด็นการใช้อาวุธของเจ้าหน้าที่ว่าเป็นเจ้าหน้าที่คนใด มีเหตุรองรับเพียงพอและชอบธรรมหรือไม่

การตั้งข้อสังเกตว่าเจ้าหน้าที่กระ ทำเกินกว่าเหตุนั้นคงต้องขึ้นกับผล การสอบสวนที่ออกมา เพราะข้อมูลที่ปรากฏออกมาโดยเฉพาะจากผู้ที่อยู่ในเหตุการณ์ซึ่งไม่ใช่เจ้าหน้าที่ ก็ให้ข้อมูลที่ขัดแย้งกันอยู่ ดังนั้น พยานที่เห็นเหตุการณ์ต้องได้รับการคุ้มครอง ส่วน ผู้เกี่ยวข้องต้องเร่งสอบสวนเรื่องดังกล่าวให้ได้สรุปโดยด่วนที่สุด

อย่างไรก็ตาม ถือเป็นเรื่องที่น่ายินดีและเป็นสัญญาณบวกที่กองทัพสั่งตั้งคณะกรรมการสอบสวนภายใน แต่ก็ควรมีการสอบสวนจากนอกสายบังคับบัญชา โดยทำคู่ขนานไปกับทางกองทัพด้วย

ควรเชิญคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติหรือ กสม.เข้ามาร่วมตรวจสอบในกรณีดังกล่าว เพราะ กสม.จะมีอนุกรรมการสิทธิฯ ซึ่งมีผู้เชี่ยวชาญจากภายนอกอยู่แล้ว เชื่อว่าการสอบสวนจะมีความเป็นอิสระ สามารถคานอำนาจกับทางกองทัพได้

ถ้าจะให้ดีมากยิ่งขึ้น ไหนๆ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกฯ และหัวหน้า คสช.สั่งการเรื่องนี้เป็นนโยบายแล้ว กองทัพเองก็รับลูกนายกฯ จึงอยากให้ยกระดับการสอบสวนโดยขอให้นายกฯ สั่งการให้กรมสอบสวนคดีพิเศษหรือดีเอสไอ เข้ามาร่วมทำคดีนี้ด้วย เพราะถือเป็นคดีที่เกี่ยวข้องกับการ กระทำของเจ้าหน้าที่รัฐ

ที่สำคัญประชาชนรวมทั้งองค์กรจากต่างประเทศต่างก็ให้ความสนใจกับคดีนี้มากเป็นพิเศษ เพราะที่ผ่านมาก็เคยเกิดเหตุการณ์ในลักษณะใกล้เคียงกัน ที่สำคัญเคยมีการร้องเรียนการใช้ความรุนแรงของเจ้าหน้าที่รัฐต่อชาวลาหู่มาอย่างต่อเนื่อง ถือเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนกับชนกลุ่มน้อยหรือไม่

ต้องไม่ลืมว่าประเทศไทยมีพันธะกรณีที่ต้องปกป้องชน กลุ่มน้อย และในการปฏิบัติที่รุนแรงของเจ้าหน้าที่ก็ยังไม่สามารถเอาผิดกับเจ้าหน้าที่ได้ ทำให้เหตุการณ์คุกรุ่นมาโดยตลอด

ทางออกของเรื่องนี้ คือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องเร่งสอบสวนอย่างโปร่งใส ตรงไปตรงมา โดยควรมีองค์กรอิสระอย่าง กสม.เข้ามาร่วมตรวจสอบด้วย เพื่อสร้างความเชื่อมั่นให้เกิดขึ้น ที่สำคัญคือเพื่อให้ได้ข้อเท็จจริงซึ่งจะเป็นคำตอบของเรื่องนี้