น้าชาติ ประชาชื่น
ฉบับวานนี้ (20ส.ค.) “ดีจ้า” ถามว่า วันสารทจีนคือวันอะไร ที่มาอย่างไร เมื่อวานเล่าที่มาแล้ว โดยคำตอบนำมาจากหนังสือ “เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้” สำนักพิมพ์มติชน โดย ถาวร สิกขโกศล ผู้เชี่ยวชาญวัฒน ธรรมจีน เขียนไว้ในตอน “สารทจีน: เทศกาลแห่งความเกื้อกูลและกตัญญู” วันนี้อ่านต่อถึงประเพณีในเทศกาลจงหยวน
จงหยวนเจี๋ยมีที่มาจากประเพณีจีนโบราณ กับวันอุลลัมพนบูชาของพุทธศาสนา และความเชื่อของศาสนาเต๋าร่วมกันอย่างกลมกลืน สารทจีน หรือเทศกาลจงหยวน มีการไหว้บรรพบุรุษเป็นกิจกรรมสำคัญที่สุดเช่นเดียวกับวันเช็งเม้ง (ชิงหมิง) แต่ จุดมุ่งหมายต่างกัน ไหว้เช็งเม้งเป็นการแสดงความกตัญญูรำลึกถึงบรรพชน ไหว้สารทจีนเพื่อให้ท่านพ้นอบายภูมิและสรรพทุกข์ภัย ทั้งยังใจเกื้อกูลไหว้ผีไม่มีญาติอีกด้วย มีทั้งไหว้ที่บ้านและงานทิ้งกระจาดอุทิศส่วนกุศลให้
เทศกาลสารทจีนที่เต็มรูปแบบมีประเพณีสำคัญและกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง คือ ไหว้เทพจงหยวน ไหว้บรรพบุรุษ ไหว้ผีไม่มีญาติ ลอยโคม ไหว้เทพารักษ์ประจำเมือง (เจ้าพ่อหลักเมือง) ทิ้งกระจาด ในอดีตบางแห่งมีการไหว้เทพแห่งนาด้วย ในวัดพุทธจัดงานอุลลัมพนสังฆทาน
เทพจงหยวนเป็นเทพประจำเทศกาลสารทจีน ท่านมีหน้าที่ตรวจดูโชคเคราะห์ของสรรพสัตว์ ตรวจบัญชีความดีความชั่วของมนุษย์ และให้อภัยโทษแก่ผู้รู้ผิด กระทำพลีบูชาท่าน ทุกวัน 15 ค่ำเดือน 7 ท่านจะลงมาตรวจบัญชีชั่วดีของมนุษย์แล้วประทานอภัยให้ นอกจากนี้ท่านยังต้องมาเป็นประธานดูแลการไหว้ผีไม่มีญาติ ผู้คนจึงกินเจ ทำพิธีเซ่นสรวงบูชาท่าน เซ่นไหว้บรรพชน เพื่อให้ท่านอภัยโทษให้ทั้งแก่ตนเองและวิญญาณบรรพชน
การเซ่นไหว้บูชาบรรพชนเป็นประเพณีเก่าแก่ที่สุดของจีน เพราะถือระบบวงศ์ตระกูลเป็นเรื่องสำคัญ เป็นศูนย์กลางของสังคมและวัฒนธรรมจีน
การไหว้บรรพชนเป็นกิจสำคัญที่สุดของลูกหลาน เจ้าอาจไม่ต้องไหว้ก็ได้ แต่ปู่ย่าตายายไม่ไหว้ไม่ได้ จีนเชื่อว่า วันสารทจีน วิญญาณบรรพชนที่ยังไม่ได้ไปเกิดจะกลับมาเยี่ยมบ้าน
ไหว้ผีไม่มีญาติ อีกกิจกรรมสำคัญของวันสารทจีน ผีพวกนี้โบราณเรียกว่า ลี่ ถือเป็นผีชั่วร้าย อิทธิพลของพุทธศาสนาทำให้ทัศนะต่อผีพวกนี้เปลี่ยนไปเป็นผีที่น่าสงสาร จนปัจจุบันเรียกว่า ฮอเฮียตี๋ แปลว่า พี่น้องที่ดี การไหว้ฮอเฮียตี๋เป็นการไหว้เพื่อเกื้อกูลผู้ยากไร้ ไร้ญาติขาดมิตร โดยต้องไปจัดไว้นอกธรณีประตู เพราะเทพบรรพชนในบ้าน (เกซิ้ง) และเทพทวารบาล (หมึ่งซิ้ง) จะไม่ยอมให้ผีอื่นเข้าบ้าน ของไหว้ทุกอย่างต้องปักธูปไว้ด้วย เพื่อแสดงการเชื้อเชิญ ก่อนไหว้ต้องไปจุดธูปเรียกผีเหล่านี้ในที่ต่างๆ บอกให้ตามควันธูปไปรับเครื่องเซ่นไหว้
การอุทิศส่วนกุศลให้ผีไร้ญาติ นอกจากการเซ่นไหว้ส่วนตัวของแต่ละครอบครัวแล้ว ยังมีพิธีกรรมของส่วนรวมแต่ละชุมชนอีกด้วย คือการทิ้งกระจาด เป็นการ ซีโกว คืออุทิศส่วนกุศลแก่ผีไม่มีญาติแบบหนึ่ง เป็นพิธีสำคัญคู่กับอุลลัมพนสังฆทานของวัดและพุทธศาสนิกชนจีน
“อุลลัมพนะ” เป็นคำสันสกฤตซึ่งปราชญ์ทางพุทธศาสนาของจีนแปลว่า “ช่วยผู้ที่ถูกแขวนห้อยหัวกลับขึ้นมา” โดยอธิบายว่าโทษทัณฑ์ในอบายภูมิทำให้ผู้รับเสวยทุกขเวทนาแสนสาหัส ดุจถูกแขวนห้อยหัวลงมา
