“พระธาตุยาคู” หรือพระธาตุใหญ่ ตั้งอยู่ที่บ้านเสมา ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสินธุ์ จากการขุดค้นทางโบราณคดี พบว่าเป็นเจดีย์ที่ใหญ่สำคัญที่สุดในบริเวณเมืองฟ้าแดดสงยาง สร้างในสมัยทวารวดี มีอายุกว่าพันปี
ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงแปดเหลี่ยม ก่อด้วยอิฐปรากฏร่องรอยการก่อสร้าง 3 สมัย คือ ส่วนฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมย่อมุม มีบันไดทางขึ้น 4 ทิศ มีปูนปั้นประดับ สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยทวารวดี ถัดขึ้นมาเป็นฐานรูปแปดเหลี่ยม ซึ่งสร้างทับบนฐานเดิมเป็นรูปแบบเจดีย์สมัยอยุธยา ส่วนองค์ระฆังและส่วนยอด สร้างเพิ่มเติมขึ้นในช่วงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เมื่อราวกว่า 200 ปีที่ผ่านมา
รอบพระธาตุในตำแหน่งทิศทั้งแปด จะปักใบเสมาหินทราย จำนวน 11 หลัก บางทิศปักเพียงใบเดียวและบางทิศปักเรียงซ้อนกัน 3 ใบ มีทั้งที่เป็นแผ่นเรียบและสลักเรื่องราวพุทธประวัติ ชาดก มโหสถชาดก ภูริทัตชาดก และเตมียชาดก เป็นต้น รูปแบบสถาปัตยกรรมเจดีย์สมัยทวารวดี เสมาหินทรายที่สลักเรื่องราวพุทธประวัติและชาดก แสดงให้เห็นถึงลักษณะงานประติมากรรมชิ้นเอกสมัยทวารวดีในพื้นที่ภาคอีสาน
สำหรับชาวบ้านในท้องถิ่น มีความเชื่อสืบต่อกันมาว่า องค์พระธาตุยาคู บรรจุอัฐิของพระเถระผู้ใหญ่ที่ชาวเมืองนับถือ เห็นได้จากการที่ตั้งชื่อว่าพระธาตุยาคู หรือ ญาคู เป็นคำพื้นถิ่นอีสานใช้เรียกพระเถระที่มีวัตรปฏิบัติน่านับถือ ดังนั้นพระธาตุยาคู จึงอาจจะเป็นเจดีย์ที่บรรจุอัฐิธาตุพระเถระรูปสำคัญในยุคสมัยนั้น และจากตำนานเมื่อครั้งที่เมืองเชียงโสม ชนะสงครามทำลายทุกอย่างในเมืองฟ้าแดดสงยาง แต่ไม่ได้แตะต้องทำลายพระธาตุยาคูองค์นี้ แสดงให้เห็นถึงความสำคัญ
นับแต่อดีตจวบจนปัจจุบัน พระธาตุยาคู เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คนในพื้นที่รวมทั้งใกล้เคียงให้ความเคารพศรัทธาเดินทางมากราบไหว้บูชาโดยตลอด ในวันสำคัญทางศาสนา อาทิ วันวิสาขบูชา เป็นต้น ชาวบ้านในพื้นที่และใกล้เคียง อ.กมลาไสย จะมีการจัดงานประเพณีสรงน้ำพระธาตุยาคู มีการนำดอกไม้ธูปเทียน บายศรี และบางคนก็นำธุงใยแมงมุมมาถวายพระธาตุยาคูเป็นพุทธบูชา
ในวันธรรมดา หรือ วันหยุดเสาร์-อาทิตย์ วันนักขัตฤกษ์ จะมีพุทธศาสนิกชนเดินทางเข้ามากราบไหว้บูชาพระธาตุยาคู โดยจะมีชาวบ้านในพื้นที่ประดิษฐ์ธุงใยแมงมุมไว้บริการกับผู้ที่เข้ามาไหว้สักการะพระธาตุยาคู ในราคามิตรภาพ
สำหรับธุงใยแมงมุมเป็นความเชื่อของชาวพี่น้องชาวอีสาน อาทิ จะช่วยป้องกันสิ่งชั่วร้ายหรือสิ่งอัปมงคลต่างๆ และเมื่อจากโลกนี้ไปแล้ว จะได้ขึ้นสวรรค์ ด้วยถวายธุงเป็นพุทธบูชา เป็นต้น โดยธุงจะทำจากเส้นด้ายจากฝ้ายหรือจากเส้นไหมนำมาพันแกนไม้ไผ่เป็นรูปสี่เหลี่ยม หกเหลี่ยมและแปดเหลี่ยม ผูกโยงกันคล้ายใยแมงมุม จะนิยมใช้แขวนตกแต่งบริเวณหน้าพระประธาน
หลายปีที่ผ่าน ส่วนราชการและชุมชน ยังจัดงานประเพณีสรงน้ำพระธาตุยาคู ในวันวิสาขบูชาทุกปี สำหรับปี พ.ศ.2565 จัดขึ้นระหว่างวันที่ 13-17 พ.ค. ใช้ชื่องานว่า “วิสาขปุณณมีประเพณีสรงน้ำพระธาตุยาคู ประจำปี 2565” นับว่าเป็นงานประเพณีที่ยิ่งใหญ่ระดับจังหวัด โดยประชาชนจากทุกอำเภอของ จ.กาฬสินธุ์ จะร่วมใจนำธุงใยแมงมุม มาถวายเป็นพุทธบูชาจำนวน 1,603 ต้น แขวนบนเสาปักเรียงรายหน้าองค์พระธาตุยาคู กลายเป็นทะเลธุงที่สวยงามตระการตา
นอกจากนี้ ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญอีกแห่งหนึ่ง คือ วัดโพธิ์ชัยเสมาราม โดยวัดแห่งนี้ตั้งอยู่ไม่ห่างจากพระธาตุยาคู เชื่อว่าเป็นวัดเก่าแก่ประจำเมืองฟ้าแดดสงยางสมัยโบราณ ภายในบริเวณวัดมีการเก็บรักษาโบราณวัตถุที่พบในเมืองฟ้าแดดสงยาง
โบราณวัตถุที่สำคัญ คือกลุ่มใบเสมาหินจากบ้านมะก้อม บ้านเสมา และบ้านหนองแปน รวบรวมมาไว้ที่นี่ล้วนสร้างขึ้นในสมัยทวารวดี ส่วนใหญ่สร้างจากหินทราย แต่บางหลักที่สร้างจากศิลาแลง มีการสลักเรื่องราวพุทธประวัติและชาดก เป็นต้น ความสำคัญของกลุ่มใบเสมาเหล่านี้คือหลักฐานบ่งชี้ถึงความเจริญรุ่งเรืองของพุทธศาสนาและเป็นที่สุดของความงดงามในศิลปกรรมสมัยทวารวดีดินแดนพื้นที่ภาคอีสานเมื่อครั้งพุทธศตวรรษที่ 12-16 เนื่องจากจะไม่พบในภูมิภาคอื่น
นักท่องเที่ยวไม่ควรพลาด หากมีโอกาสเดินทางผ่าน จ.กาฬสินธุ์ ขอแนะนำแวะกราบไหว้สักการะพระธาตุยาคู และชมพิพิธภัณฑ์ใบเสมาโบราณยุคทวารวดี เส้นทางการคมนาคมสะดวก
