หอพระ – ในความหมายของหอพระก็คือ อาคารที่ใช้ประดิษฐานพระพุทธรูป ที่มิได้สร้างขึ้นเพื่อใช้ทำสังฆกรรมใดๆ มีทั้งเล็กและใหญ่
พระพุทธรูปที่ประดิษฐานในหอพระมักจะเป็นพระพุทธรูปที่ชาวบ้านเชื่อถือในความศักดิ์สิทธิ์ หรือมีความสำคัญอย่างใดอย่างหนึ่งเสมอ เช่น
หอพระแก้ว ในนครเวียงจันทน์ เคยเป็นที่ประดิษฐานพระแก้วมรกต
หอพระม่าน ในนครหลวงพระบาง เป็นที่ประดิษฐานพระม่านที่นำมาจากเมืองเชียงใหม่ เพื่อใช้ในการขอฝนเมื่อหลวงพระบางเกิดแห้งแล้ง
หอพระนาก ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ที่สร้างขึ้นตั้งแต่เริ่มสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ เพื่อประดิษฐานพระพุทธรูปนาก และปฏิสังขรณ์ใหญ่ในสมัยรัชกาลที่ 4 เป็นต้น
ในอดีต คนไทยมักจะไม่เก็บหรือประดิษฐานพระพุทธรูปไว้ในบ้านเรือน แต่จะปลูกแยกหอพระออกจากตัวเรือนพักอาศัยเป็นเอกเทศอยู่ในชานเรือน
กรณีที่หอพระสร้างอยู่ในบริเวณวัด คติสัญลักษณ์ของหอพระในเชิงจักรวาลทัศน์ก็เปรียบเสมือน อนุทวีป ที่อยู่ล้อมรอบศูนย์กลางจักรวาล หรือถ้าในทางมหายานก็เปรียบเป็นเหมือนพุทธเกษตรหรือ มันดาละที่จะมีพระพุทธเจ้าผู้เข้าสู่นิพพานแล้วนี้สถิตอยู่ ณ ที่นั้น เพื่อจะโปรดสัตว์โลกให้พ้นจากสังสารวัฏ
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์