จาก “แม่แจ่มโมเดล” เป็น “แม่แจ่มโมเดลพลัส”
จากสถานการณ์หมอกควันของประเทศไทยตลอดหลายปีที่ผ่านมา พบว่าหลายจังหวัดในภาคเหนือประสบกับสถานการณ์ไฟป่าและหมอกควัน ซึ่งมีสาเหตุหลักเกิดจากเผาวัชพืช เศษวัสดุการเกษตร เพื่อเตรียมพื้นที่ในการเพาะปลูก
อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ เป็นหนึ่งพื้นที่ที่ประสบกับปัญหาการเกิดไฟป่าและหมอกควันอันดับต้นๆ ของประเทศ โดยพื้นที่ อำเภอแม่แจ่ม เกือบทั้งหมดอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติแม่แจ่ม ลักษณะประชากรผสมผสานด้วยกลุ่มชาติพันธุ์ คือ คนเมือง ม้ง ลัวะ และปกากะญอ สิทธิในที่ดินและที่อยู่อาศัยเป็นข้อจำกัดเนื่องจากขาดสิทธิที่ถูกต้องตามกฎหมาย นำไปสู่การบุกรุกพื้นที่ปลูกพืชเศรษฐกิจเพื่อดำรงชีพ พื้นที่ป่าจึงแปรสภาพเป็นไร่ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ มีการทำไร่ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์สูงถึง 123,229 ไร่ ในปี 2559 และเนื่องจากทั้งก่อนและหลังการเก็บเกี่ยวต้องเผาทำลายวัชพืชและเศษวัสดุการเกษตร ก่อให้เกิดปัญหาน้ำกัดเซาะหน้าดินในฤดูฝน น้ำป่าไหลหลาก ดินโคลนถล่ม ภัยแล้งในฤดูร้อน หน้าดินเสื่อมสภาพ เกิดปัญหาหมอกควันไฟป่าซ้ำซาก
พล.อ. สุรศักดิ์ กาญจนรัตน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) กล่าวว่า จากการประสบกับปัญหาไฟป่าและหมอกควัน ที่ อำเภอแม่แจ่ม อย่างต่อเนื่องยาวนานตั้งแต่ปี 2550 กระทบในวงกว้างทั้งสุขภาพ เศรษฐกิจและสังคม นำไปสู่แนวทางการแก้ไขปัญหาตามยุทธศาสตร์ “แม่แจ่มโมเดล” หยุดยั้งบุกรุกพื้นที่ป่าตั้งแต่ปี 2559 ที่ผ่านมาพร้อมกับดำเนินการจัดระเบียบที่ดิน-ป่าไม้ เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต ปรับระบบการผลิตของเกษตรกรที่จะทำให้เกิดความมั่นคงในที่ดินทำกิน และลดการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ สร้างป่า สร้างรายได้ ในปี 2560 จนเกิดเป็น “แม่แจ่มโมเดลพลัส” การแก้ไขปัญหาตามยุทธศาสตร์ถือว่าประสบความสำเร็จได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วนโดยเฉพาะภาคประชาชน ทำให้สามารถลดจุดความร้อนจาก 384 จุด เหลือ 30 จุด ในช่วง 60 วัน ห้ามเผาในปี 2559
นายรัชฎา สุริยกุล ณ อยุธยา อธิบดีกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กล่าวว่า เพื่อให้เห็นผลที่เป็นรูปธรรมมากขึ้น สู่แนวทางสร้างป่า สร้างรายได้ ทุกภาคส่วนจึงได้จัดแผนงานสร้างพื้นที่เรียนรู้ “ไผ่และกาแฟครบวงจร” ณ ศูนย์เรียนรู้ไผ่ตำบลบ้านทับ องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านทับ อำเภอแม่แจ่ม เพื่อเป็นแนวทางการขับเคลื่อนแม่แจ่มโมเดลพลัสสู่เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน
“แนวทางการ “สร้างป่า สร้างรายได้ สร้างพื้นที่สีเขียว” โดยใช้ไผ่เป็นพืชเศรษฐกิจที่จะนำไปสู่การสร้างรายได้ที่มั่นคงในอนาคต ซึ่งมีเป้าหมายในการนำไม้ไผ่เข้าโรงงานตะเกียบตันละ 1 พันบาท สิ่งที่เหลือจากตะเกียบคือ เศษไม้ไผ่และข้อไม้ไผ่ โดยน้ำหนัก 1 ตัน เฉพาะข้อประมาณ 150 กิโลกรัม และจะให้ขายให้กับโรงทำถ่าน ถือเป็นการพลิกฟื้นผืนป่า สร้างเศรษฐกิจที่มั่นคง พัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีของคนแม่แจ่ม” นายรัชฎา กล่าว
นายรัชฎา กล่าวว่า บ้านแม่กลางหลวง ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นอีกหนึ่งพื้นที่หนึ่งที่ประสบปัญหาการลักลอบเผาป่าเพื่อขยายพื้นที่ทำการเกษตร กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม เป็นหน่วยงานที่ได้เข้ามาสร้างจิตสำนึกส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ และการมีส่วนร่วมของประชาชนในการรักษาสิ่งแวดล้อม จึงดำเนินโครงการ “รณรงค์ป้องกันและลดการเผาในที่โล่ง” เพื่อให้ประชาชนเกิดความตระหนักและมีความรู้ความเข้าใจ ทั้งยังสนับสนุนชุมชนให้เป็นศูนย์เรียนรู้หมู่บ้านต้นแบบปลอดการเผา
นายพงษ์ทู เชื้อสุจริตไพบูลย์ ผู้ใหญ่บ้านบ้านแม่กลางหลวง เผยว่า ปัญหาการเกิดไฟป่าเริ่มมาตั้งแต่ปี 2536 และรุนแรงขึ้นเมื่อปี 2541 ล่าสุด เกิดไฟป่าเผาไหม้คุมพื้นที่ร้อยกว่าไร่ในปี 2560 ที่ผ่านมา จึงได้เริ่มมีการรณรงค์และทำแนวกั้นไฟระยะทางรวมทั้งหมด 48 กิโลเมตร ตามแนวเชิงเขาครอบคลุมพื้นที่ภูเขาจำนวน 3 ลูก ช่วงที่เกิดไฟป่าชุกในเดือนมีนาคม-เมษายน จะมีการเฝ้าระวังโดยจัดกลุ่มคนตรวจป่าร่วมกับเจ้าหน้าที่เพื่อปกป้องกันการเกิดไฟป่าและเข้าดับไฟ นอกจากมาตรการของรัฐแล้ว ชุมชนได้มีการสร้างมาตรการจัดการกับผู้ลักลอบจุดไฟเผาป่าในแต่ละหมู่บ้านผ่านความเชื่อเรื่องประเพณี “พิธีสาปแช่ง” เป็นกิจกรรมป้องปรามให้เกิดความเกรงกลัว เพื่อให้เกิดไฟป่าน้อยที่สุด ซึ่งประเพณี “พิธีสาปแช่ง” จะจัดขึ้นในเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี
นายพงษ์ศักดิ์ วนาลัยนิเวศน์ ผู้จัดการศูนย์ท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์บ้านแม่กลางหลวง เล่าว่าชุมชนบ้านแม่กลางหลวงสร้างเส้นทางศึกษาธรรมชาติน้ำตกผาดอกเสี้ยว (น้ำตกน่ารักจัง) เป็นระยะทาง 3 กิโลเมตร และเปิดให้นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างชาติมาเดินชม โดยเส้นทางจะผ่านนาขั้นบันได สวนสตอเบอรี่ และไร่กาแฟ ซึ่งชุมชนได้จัดให้มีมัคคุเทศก์ (ไกด์) นำทางจำนวน 50 คน ไว้สำหรับนำนักท่องเที่ยว รายได้ของมัคคุเทศก์จะถูกหักเก็บไว้ 20% ต่อ 20 คน ต่อปี เข้ากองกลางเพื่อปรับปรุงเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติ นอกจากนี้มีผลิตภัณฑ์กลุ่มแม่บ้านที่เป็นงานฝีมือ อาทิ ผ้าทอมือ ผ้าพันคอ เสื้อ ผ้าห่ม ผ้าปูโต๊ะ และผ้าปูเตียง เป็นต้น ซึ่งรายได้จากส่วนนี้ก็จะหัก 5% ต่อผลิตภัณฑ์ เพื่อเก็บเข้ากองกลางและนับตั้งแต่ชุมชนมีรายได้จากนักท่องเที่ยวที่เข้ามาเยี่ยมชมเดินศึกษาธรรมชาติ ชาวบ้านก็หันมาดูแลรักษาป่ามากขึ้นทำให้มีพื้นที่ป่าเพิ่มขึ้น
ที่มา : ขอบคุณข้อมูลจาก สุรัสวดี มุละสิวะ
ดินที่ดีถือเป็นหัวใจสำคัญของการทำเกษตรที่มีคุณภาพ ซึ่ง “แกลบหมัก” เป็นหนึ่งในตัวช่วยที่เกษตรกรหลายคนเลือกใช้ในการบำรุงดิน เพราะไม่เพียงแต่ช่วยเพิ่มความร่วนซุย ยังเสริมสร้างโครงสร้างดินให้แข็งแรง เพิ่มสารอาหารและความชุ่มชื้นให้กับพืชอย่างยาวนานอีกด้วย ทำความรู้จัก “แกลบดิบ” คืออะไร เป็นวัสดุเหลือทิ้งที่ได้จากกระบวนการสีข้าวเปลือกซึ่งทำให้เกิดเศษของเปลือกข้าวออกมา มีลักษณะสีเหลืองทอง สีเหลืองอ่อน สีน้ำตาลแดงขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ข้าว ในแกลบจะประกอบด้วยสารอินทรีย์ และซิลิกา ปริมาณสารอินทรีย์จะประกอบด้วยธาตุคาร์บอนประมาณร้อยละ 51 ออกซิเจนร้อยละ 42 ส่วนที่เหลือจะเป็นไฮโดรเจน และไนโตรเจน ส่วนซิลิกาจะพบมากบริเวณผิวนอกของแกลบจึงทำให้แกลบมีความแข็งสูงสามารถนำมาใช้เป็นวัสดุขัดผิวได้ แกลบหมักช่วยบำรุงอะไร? แกลบหมักเป็นผลผลิตจากการนำแกลบที่เหลือจากการสีข้าวไปหมักกับสารอินทรีย์ต่างๆ เช่น ปุ๋ยคอก เศษใบไม้ หรือแม้กระทั่งน้ำหมักชีวภาพ กระบวนการหมักนี้จะช่วยย่อยสลายแกลบให้เป็นอินทรียวัตถุที่มีประโยชน์ต่อดินมากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะดินที่มีความแข็งกระด้าง หรือดินที่ขาดสารอาหาร แกลบหมักมีธาตุอาหารสำคัญ เช่น ไนโ
ต้นขนุนเป็นพืชที่ออกผลบริเวณโคนต้นและโคนกิ่ง “การตอกลิ่มไม้ฝาง” เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ใช้บังคับให้ต้นขนุนออกผลตามตำแหน่งที่ต้องการ เริ่มจากเลือกต้นขนุนอายุ 3-5 ปี ที่พร้อมให้ผลผลิต จากนั้นเหลาแก่นฝางให้มีขนาดและรูปร่างเช่นเดียวกับไม้จิ้มฟัน ตอกทำมุมฉากกับเปลือกต้นขนุน เมื่อถึงเนื้อไม้ตอกต่อไปไม่ได้แล้ว ให้หักก้านส่วนที่เหลือทิ้ง ทารอยแผลด้วยปูนแดง ป้องกันเชื้อโรคไม่ให้เข้าไปตามรอยแผล วิธีตอกลิ่มไม้ฝางสามารถบังคับให้ขนุนออกดอกติดผลบริเวณดังกล่าวได้ แต่ไม่สามารถบังคับให้ออกผลได้ในเวลาจำกัด ต้องคอยจนถึงฤดูที่ให้ผลคือ ครบรอบของการติดผลเท่านั้น บางครั้งต้องใช้เวลาหลายเดือนก็มี คุณลุงไสว ศรียา ปราชญ์ชาวบ้านในพื้นที่อำเภอองครักษ์ จังหวัดนครนายก ซึ่งเป็นผู้เผยแพร่องค์ความรู้ดังกล่าว ได้บอกกับผู้คนที่สนใจว่า วิธีตอกลิ่มไม้ฝางบังคับให้ขนุนออกผลนั้นเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดมาตั้งแต่รุ่นบรรพบุรุษ ก่อนหน้านี้ คุณลุงไสวเคยทดลองนำไม้ไผ่เสียบลูกชิ้น และไม้ชนิดอื่นๆ มาทดลองตอกต้นขนุน แต่ก็ไม่ได้ผลเหมือนกับการใช้แก่นฝาง สาเหตุที่แก่นไม้ฝางช่วยให้ขนุนติดลูกได้นั้น เกิดจากในไม้แก่นไม้ฝางมีสารชนิดห
เมื่อสิบกว่าปีก่อน “พี่จอบ” วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์ คอลัมนิสต์ชื่อดัง และ “พี่อ้อย” ดร.สรณรัชฎ์ กาญจนะวาณิชย์ สองสามีภรรยาเริ่มรู้สึกว่าเมืองกรุงไม่น่าอยู่แล้ว พืชอาหารในท้องตลาดปัจจุบันมีสารอาหารน้อยกว่าเมื่อ 70 ปีก่อนหลายเท่า เกิดจากความเสื่อม ดินที่ปุ๋ยเคมีทำลาย ส่งผลกระทบต่อห่วงโซ่อาหาร ทำให้คุณภาพสารอาหารลดลง “พี่จอบ” และ “พี่อ้อย” ตัดสินใจซื้อผืนนาแปลงหนึ่งที่ทุ่งน้ำนูนีนอย ในอำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อเป็นแหล่งผลิตอาหารปลอดภัยเลี้ยงตัวเอง และแบ่งปันให้คนรอบข้าง เมื่อตั้งใจทำเกษตรอินทรีย์ ภาระกิจแรกคือ การฟื้นฟูผืนดินให้ปลอดภัยจากสารเคมี ก่อนจะลงมือปลูกพืชผลทางการเกษตรแบบอินทรีย์อย่างจริงจังกับชาวบ้าน ทุ่งน้ำและไร่นาเกษตรอินทรีย์นูนีนอยเป็นศูนย์ฟื้นฟูความสัมพันธ์กับธรรมชาติ มุ่งอนุรักษ์ธรรมชาติให้อยู่รอดต่อไปถึงลูกหลาน ทุ่งน้ำนูนีนอยเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำสร้างขึ้นใหม่ในปี 2561 ท่ามกลางนาระบบเหมืองฝายโบราณและปล่อยให้ธรรมชาติและสัตว์ป่าฟื้นตัวขึ้นมาเอง เพื่ออนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่ผลิตอาหารแล้ว ทุ่งน้ำนูนีนอย ใช้วิธีบำบัดน้ำตามธรรมชาติ ด้วยการขุดบ่อน้ำหล
ปลูกผักสิ่งที่ต้องกังวลทำให้ผลผลิตเสียหายได้ นั่นก็คือ “แมลงศัตรูพืช” ที่สร้างความเสียหายคอยกัดกิน ราก ลำต้น ใบ ดอก ผล ดูดกินน้ำเลี้ยงจนผลและใบหงิกงอ เป็นพาหะนำพาเชื้อไวรัสจากอีกต้นสู่อีกต้นหนึ่ง จนไม่สามารถเก็บเกี่ยวมาบริโภคได้ วิธีธรรมชาติที่ป้องกันแมลงศัตรูพืช โดยไม่ใช้สารเคมีคือ การปลูกพืชหลากหลายชนิดผสมผสานในแปลงเดียวกัน โดยปลูกพืชที่มีกลิ่นฉุน ร่วมอยู่ในแปลงเดียวกัน พื้นที่จำกัดก็สามารถปลูกได้ โดยในแปลงผักที่ปลูกอาจจะมีผักอายุหลายปีเป็นโครงเอาไว้ เช่น เคล โรสแมรี่ และปลูกผักล้มลุกแทรกลงไป เช่น ผักกวางตุ้ง ผักสลัด เป็นต้น พืชที่มีคุณสมบัติช่วยไล่แมลงศัตรูพืชได้ ส่วนใหญ่มักเป็นพืชที่มีกลิ่นฉุน เนื่องจากในพืชเหล่านี้มีน้ำมันหอมระเหยที่สามารถช่วยไล่แมลงศัตรูพืชออกไปได้ โดยจะเป็นพืชตระกูลผักสวนครัว เช่น โหระพา ตะไคร้ สะระแหน่ ฟ้าทะลายโจร เป็นต้น เป็นเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้น แต่ถึงยังไงเกษตรกรต้องดูแลควบคู่เพื่อให้ผลผลิตมีคุณภาพ หลายๆ คนอาจจะได้ยิน “ผักคู่หู” ปลูกคู่กัน ช่วยไล่ศัตรูให้กันและกัน ปลูกคู่กัน จะส่งผลให้ผักเจริญเติบโต จากงานวิจัยในต่างประเทศที่ทดลองปลูกผักคู่หู พบว่าผักเหล่า
