เด็กๆ จุดผางประทีปที่วัด แม่ครูบัวไหลสอนเด็กๆ – “คนภาคเหนือจุดผางประทีปและแขวนโคมในช่วงยี่เป็ง เป็นการบูชาและทำบุญ มีโคมแปดเหลี่ยม โคมดาว โคมกล่อง โคมหมุน โคมเพชร โคมร่ม และอีกเยอะแยะเลยค่ะ”

โคมแปดเหลี่ยมหรือโคมธรรมจักร

ธัญญ่า ด.ญ.ธัญชนก นิลลออ ดวงตาเป็นประกายทุกครั้งที่พูดถึงโคม เพราะโคมมิได้หมายถึงความสวยงามในคืนยี่เป็งเท่านั้น แต่เป็นความรักความผูกพันของเด็กอายุ 11 ขวบที่มีต่อครอบครัวและชุมชนของเธอ

“ตอนเด็กๆ ดูปู่ทำโคม ปู่สอนหนูให้ติดลายเส้นตามขอบโคม ติดลายกระดาษหน้าโคม ปู่บอกว่าหัดตอนแรกๆ ต้องติดให้เก่งๆ ก่อน แล้วค่อยหัดทำตัวโคม” ครอบครัวของธัญญ่า อยู่บ้านเมืองสาตร ต.หนองหอย อ.เมือง จ.เชียงใหม่ บ้านเมืองสาตรได้ชื่อว่า “หมู่บ้านโคมแห่งล้านนา” เพราะเป็นแหล่งผลิตและขายโคมที่ใหญ่ที่สุดในเชียงใหม่

แม่ครูบัวไหลสอนเด็กๆ

อันที่จริงเมื่อ 60 ปีก่อน บ้านสันทรายดอนจั่น เชียงใหม่ เป็นแหล่งทำโคมดั้งเดิม คนที่นั่นทำโคมกันเป็นเกือบทุกครัวเรือน รวมทั้ง “แม่บัวไหล” สตรีล้านนาท่านหนึ่งซึ่งย้ายมาใช้ชีวิตที่บ้านเมืองสาตรพร้อมกับมีภูมิปัญญาการทำโคมติดตัวท่านมาด้วย แม่บัวไหลประดิษฐ์โคมเพื่อถวายวัดและทำขายในช่วงยี่เป็ง ทั้งแบบเดิมและสร้างสรรค์เพิ่มเติมแบบใหม่ๆ ทำให้มีคนซื้อและสั่งทำถึงบ้าน ความรู้ความสามารถแผ่ออก คนบ้านเมืองสาตรจึงหันมาทำโคมมากขึ้นเรื่อยๆ จนมีร้านขายโคมริมถนนของหมู่บ้านเรียงราย

ช่วงเทศกาลที่คนใช้โคมประดับประดา บ้านเมืองสาตรจะคึกคักแพรวพราวไปทั้งชุมชนเพราะทำโคมนานาชนิดส่งไปจังหวัดต่างๆ แม่ครูบัวไหล คณะปัญญา ได้รับรางวัลครูศิลป์ของแผ่นดิน พ.ศ.2561 ปีนี้อายุ 85 ปีแล้ว แต่ยังมีนักเรียน นักศึกษา จัดกลุ่มกันมาขอเรียนถึงบ้าน แม่ครูเต็มใจสอนโดยหวังว่า ผู้เรียนจะนำไปสอนต่อๆ กัน

เพื่อให้ “วิชาต่อวิชา” ธัญญ่ารับโอกาสฝึกฝนการทำโคมและส่งต่อวิชาความรู้ “วิชาต่อวิชา” เช่นกัน โดยจัดซุ้มสาธิตการทำโคมในงานยี่เป็งที่ลานอนุสาวรีย์สามกษัตริย์ งานใหญ่ใจกลางเมืองเชียงใหม่ “หนูมาที่นี่สาธิตเป็นปีที่สามแล้ว ปีนี้คนเยอะ มีทั้งเด็กทั้งผู้ใหญ่มาเรียนเต็มเลย ดีใจที่เขามาเรียน เราได้แชร์ประสบการณ์ให้เขา”

ในงานยี่เป็ง นอกจากทำโคม ยังเห็นการทำผางประทีป ตีกลองพื้นบ้าน การรำฟ้อนต่างๆ แม้ทุกวันนี้โคมล้านนาแบบดั้งเดิมมีน้อยลง วัสดุบางอย่างปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัย แต่เด็กๆ บ้านเมืองสาตรบอกว่าความหมายของการจุดผางประทีปและการแขวนโคมในวันยี่เป็งยังคงอยู่ในวิถีชีวิตของคนล้านนาไม่เปลี่ยนแปลง

ทุ่งแสงตะวันสัปดาห์นี้จะพาไปเที่ยวงาน ยี่เป็งที่จังหวัดเชียงใหม่ ชมโคมล้านนาที่ส่องสว่างด้วยแสงจากผางประทีป และในค่ำคืนที่สุขสงบนั้นเด็กบ้านเมืองสาตรมีคำอธิษฐานที่อยากจะบอก ติดตามชมวันเสาร์ที่ 14 ธันวาคม 2562 เวลา 05.05 น. ทางช่อง 3 กด 33