ฮูปแต้มภูมิปัญญาดงบัง เส้นทางท่องเที่ยวชุมชน : ข่าวสด หลาก&หลาย

ฮูปแต้มภูมิปัญญาดงบัง เส้นทางท่องเที่ยวชุมชน

: ข่าวสด หลาก&หลาย

ฮูปแต้มภูมิปัญญาดงบัง เส้นทางท่องเที่ยวชุมชน : ข่าวสด หลาก&หลาย – “ฮูปแต้ม” หรือจิตรกรรมฝาผนังที่โบสถ์หรือสิม กลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญของหลายชุมชน

เช่นเดียวกับฮูปแต้ม ที่โบสถ์วัดโพธา ราม ต.ดงบัง อ.นาดูน จ.มหาสารคาม ก็เป็นที่รู้จักในหมู่นักท่องเที่ยวมานานหลายสิบปี แม้จะเป็นที่รู้จักดี แต่ชาวบ้าน วัด โรงเรียน และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่ ก็ได้ต่อยอดด้วยการร่วมดำเนินโครงการจัดกิจกรรมกระบวนการเรียนรู้ ที่ศูนย์เรียนรู้ฮูปแต้มและภูมิปัญญาดงบัง โดยใช้สื่อศิลปวัฒนธรรมในชุมชนดงบัง คือ “ฮูปแต้ม” มาเป็นสื่อในการเรียนรู้ และสื่อในการพัฒนาชุมชน

เมื่อเร็วๆ นี้ เครือข่ายสื่อศิลปวัฒนธรรมชุมชนอีสาน แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ได้จัดกิจกรรมดังกล่าวอีกครั้งเพื่อความต่อเนื่อง โดยจัดแสดงผลสัมฤทธิ์ในการพัฒนาชุมชน ในรูปแบบการจัดเส้นทางท่องเที่ยวในชุมชน โดยใช้ต้นทุนทางวัฒนธรรมของชุมชน ซึ่งมีภูมิปัญญาในด้านต่างๆ เป็นจุดนำเสนอ กิจกรรมนี้มีนักศึกษาจากมหาวิทยาลัยขอนแก่น และนักท่องเที่ยวจำนวนหนึ่งร่วมเรียนรู้ชุมชน และใช้ชุมชนเป็นห้องเรียนในการเรียนรู้

นางสมหวัง ปฏิเวชวัฒนางกูร ประธานศูนย์เรียนรู้ฮูปแต้มและภูมิปัญญาดงบัง อ.นาดูนจ.มหาสารคาม กล่าวว่า หมู่บ้านของเราเป็นหมู่บ้านเก่าแก่ที่มีประวัติความเป็นมายาวนาน มีวัดโพธารามเป็นวัดประจำหมู่บ้าน และโบสถ์เก่าหรือสิม ที่มีฮูปแต้มเป็นสถานที่สำคัญของหมู่บ้าน

นางสมหวัง ปฏิเวชวัฒนางกูร

วัดแห่งนี้ยังมีหอแจก หรือศาลาการเปรียญหลังเก่าอายุกว่า 100 ปีฝีมือช่างญวน รวมไปถึงหอไตรกลางน้ำที่บ่งบอกถึงความเก่าแก่ของวัด ห่างออกไปเพียง 500 เมตรก็มีวัดป่าเลไลย์ บ้านหนองพอก ซึ่งมีสิมโบราณและฮูปแต้มเช่นกัน จึงกลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวของผู้ที่สนใจเข้ามาเที่ยวชมในแต่ละปีจำนวนมาก

เมื่อปี 2561 เครือข่ายสื่อศิลปวัฒนธรรมชุมชนอีสาน แผนงานสื่อศิลปวัฒนธรรมสร้างเสริมสุขภาพ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพได้นำโครงการเรียนรู้ฮูปแต้มและภูมิปัญญาดงบังเข้ามาพัฒนาพื้นที่ โดยประสานหน่วยงานในพื้นที่ทั้ง บ้าน วัด โรงเรียน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สถานีอนามัย หรือโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพประจำตำบล เข้ามาเรียนรู้เรื่องราวของชุมชนร่วมกัน มีการค้นหาประวัติชุมชน ดึงเอาอัตลักษณ์ในฮูปแต้มมาจัดทำเป็นหลักสูตรเรียนรู้ โดยมีเด็กเยาวชนและคนในชุมชนเป็นกลุ่มเป้าหมาย

เรียนรู้ประวัติฮูปแต้ม วัดป่าเลไลย์

มีกิจกรรมการแสดงละคร โดยนำเรื่องราวในฮูปแต้มมาเป็นเนื้อหาในการนำเสนอ ทำให้ในวันนี้พวกเรามีมัคคุเทศก์น้อย มีแหล่งเรียนรู้ของชุมชน มีปราชญ์ชุมชนที่พร้อมถ่ายทอดองค์ความรู้ให้กับเด็กเยาวชนและชาวชุมชน นอกจากนี้ ยังมีผลิตภัณฑ์สินค้าของชุมชนที่ชาวชุมชนร่วมกันคิด ร่วมกันออกแบบ โดยมีศูนย์เรียนรู้ฮูปแต้มและภูมิปัญญาดงบังเป็นพื้นที่กลางในการพบปะ เรียนรู้ และดำเนินกิจกรรม รวมถึงเอาไว้ต้อนรับนักท่องเที่ยวและจำหน่ายสินค้าของชุมชนด้วย

ในอนาคตหากมีโอกาสเราอยากจะพัฒนาการท่องเที่ยวของชุมชนเพื่อเชื่อมโยงเส้นทางท่องเที่ยวกับของจังหวัด โดยเฉพาะหากใครมาเที่ยวที่พระบรมธาตุนาดูนอยากให้แวะมาเที่ยวบ้านเราบ้าง เพราะมีของดีที่พร้อมให้เยี่ยมชมและมีสินค้าที่พร้อมให้บริการ รวมถึงหากอยากจะนอนพักค้างคืนก็มีโฮมสเตย์ที่พร้อมในการรองรับ

ส่วนเส้นทางการท่องเที่ยวชุมชนแบ่งเป็น 3 เส้นทางโดยนั่งรถซาเล้งเที่ยว ประกอบด้วย

1.ชมวัดป่าจินดาราม เรียนรู้ใบเสมาอายุกว่าพันปี ชมแปลงข้าวอินทรีย์บ้านคุณหมอ ชมการเลี้ยงวัวเลือดร้อยราคาหลักแสน และเรียนรู้การย้อมสีธรรมชาติจากต้นสบู่ดำ

2.สักการะดอนตาปู่ ชมทอผ้าไหมจากสีธรรมชาติคุณบุปผา เรียนรู้ชุมชนจักสาน

3.ชมฮูปแต้มวัดป่าเลไลย์ ชิมข้าวปุ้นชุมชนข้าวปุ้น ทดลองทอเสื่อกกและชมหนังบักตื้อ จากนั้นมาชมฮูปแต้มสิมวัดโพธารามและหอไตรกลางน้ำ พร้อมเลือกซื้อของดีที่ตลาดนัดชุมชน เป็นต้น

ทอเสื่อกก สินค้าชุมชน

สําหรับสิมวัดโพธาราม ที่มีฮูปแต้มโบราณ นับเป็นสถานที่ท่องเที่ยว เป็นที่รู้จักของนักท่องเที่ยวทั้งในและนอกพื้นที่มานานหลายสิบปี เป็นวัดที่เก่าแก่สร้างมาตั้งแต่ปีพ.ศ.2343

มัคคุเทศก์น้อย

สิมสร้างขึ้นในปี พ.ศ.2451 มีการบูรณะซ่อมแซมหลังคาใหม่เนื่องจากของเดิมอยู่ในสภาพทรุดโทรม ส่วนตัวสิมและฮูปแต้มยังคงสภาพไว้เหมือนเดิม สำหรับช่างที่เขียนภาพคือ นายสิงห์ วงศ์วาด และอาจารย์ซาลาย เทคนิคการเขียนภาพของวัดนี้ใช้สีฝุ่น วรรณะเย็น ได้แก่ สีฟ้า สีคราม สีเขียว และสีขาวเป็นหลัก

ภายในสิมวาดเป็นเรื่องราวพุทธประวัติพระเวสสันดรชาดก และรามสูร เมขลา ส่วนด้านนอกเป็นเรื่องสินไซ พระเวชสันดรพระมาลัย แต่ละภาพจะมีอักษรธรรมบรรยายประกอบ

ตั้งใจชมฮูปแต้ม วัดโพธาราม

นอกจากนั้น ยังวาดภาพสอดแทรกวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชาวอีสาน อาทิ การทำนา การทอดแหหาปลา เป็นต้น

ที่น่าสนใจคือผนังด้านทิศตะวันออก ทางประตูเข้าสิม มีภาพผู้ชายรูปร่างสูงใหญ่ สันนิษฐานว่าช่างคงจะเขียนสื่อให้เห็นเป็นฝรั่งต่างชาติใส่หมวกทรงสูง สวมรองเท้าบู๊ตปลายงอน ยืนโอบกอดผู้หญิง สะท้อนให้เห็นว่าเมื่อกว่า 100 ปีก่อน เคยมีฝรั่งต่างชาติเข้ามาอาศัยอยู่ในภาคอีสานแล้ว

ทางขึ้นสิมวัดโพธาราม

ห่างจากวัดโพธารามไปประมาณ 500 เมตร เป็นสิมวัดป่าเลไลย์ ที่มีฮูปแต้มโบราณเขียนไว้ที่ผนังของสิม ตามหลักฐานเป็นวัดเก่าแก่โบราณ สร้างมาตั้งแต่ปีพ.ศ.2224 และได้รับวิสุงคามสีมาเมื่อปีพ.ศ.2460 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เดิมชื่อ วัดหนองพอก ในปีพ.ศ.2485 เปลี่ยนชื่อเป็นวัดป่าเลไลย์

สิมวัดโพธาราม

สิมหลังนี้มีฮูปแต้มฝีมือการวาดที่งดงามมาก ปรากฏให้เห็นอยู่ทั้งด้านนอกและด้านในของสิม ด้านนอกเป็นเรื่องรามเกียรติ์และพระเวสสันดรชาดก ด้านในเป็นเรื่องพุทธประวัติ และพระมาลัย

ช่างยังเขียนสอดแทรกวิถีชีวิตของชาวอีสานเข้าไป อาทิ การทอผ้า การทำบุญตักบาตร การละเล่นพื้นบ้าน เป็นต้น

สำหรับช่างที่เขียนรูปคือช่างพื้นเมืองที่เขียนภาพฮูปแต้มที่วัดโพธาราม สีที่ใช้เขียนเป็นสีฝุ่นประกอบด้วย สีน้ำตาล เขียวคราม น้ำเงิน เป็นหลัก

ถ่ายภาพเป็นที่ระลึกข้างสิมวัดโพธาราม

ข้อมูลการสำรวจของกรมศิลปากรยืนยันว่าสิมและภาพฮูปแต้มน่าจะมีอายุ ไม่ต่ำกว่า 100 ปี

นี่คือศิลปวัฒนธรรมในชุมชนดงบัง ที่พร้อมรองรับนักท่องเที่ยวเข้ามาสัมผัสและหวังว่าจะเป็นชุมชนแหล่งท่องเที่ยวที่ยั่งยืนในอนาคต

โดย เชิด ขันตี ณ พล