วัดพระปฐมเจดีย์ จ.นครปฐม : คติสัญลักษณ์

โดย…ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์

วัดพระปฐมเจดีย์ จ.นครปฐม : คติสัญลักษณ์ – พระพุทธรูปศิลาขาว (ชาวบ้านเรียกหลวงพ่อประทานพร) เป็น “พระพุทธรูปในศิลปะทวารวดี” ทำด้วยศิลาขาว (ถอดได้เป็นชิ้น) ร่วมสมัยกับพระพุทธรูปศิลาเขียวที่วัดหน้าพระเมรุ จ.พระนครศรีอยุธยา เป็นพระพุทธรูปปางปฐม เทศนา แสดงธรรมชื่อ ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (หมายถึงการเคลื่อนกงล้อแห่งธรรม) หรือเรื่องของอริยสัจ 4 ที่รู้จักกันทั่วไปของพุทธศาสนิกชนต่อปัญจวัคคีย์ และพระพุทธรูปศิลาขาวอีก 2 องค์ ซึ่งปัจจุบันองค์หนึ่งประดิษฐานไว้ในพิพิธภัณฑ์เจ้าสามพระยา จ.พระนครศรีอยุธยา

และอีกองค์หนึ่งประดิษ ฐานอยู่ทางทิศใต้ขององค์พระปฐมเจดีย์ วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร ซึ่งค้นพบพร้อมกันทั้ง 4 องค์จากวัดพระเมรุ จ.นครปฐม สมัยของพระบรมราชาธิราชที่ 1 สมเด็จพระราเมศวร (โอรสของพระเจ้าอู่ทอง) จากนั้นแยกย้ายทั้งพระพุทธรูป 3 องค์ไปไว้ที่อยุธยา

ส่วนพระพุทธรูปศิลาขาวองค์นี้ยังคงทิ้งไว้วัดพระเมรุ ที่จ.นครปฐม เคยถูกกองอิฐจากการพังทลายของวิหารขององค์พระนี้ทับถมไว้ กระทั่งมีการรื้อกองอิฐที่จะนำมาสร้างหรือบูรณะพระปฐมเจดีย์ จึงพบอีกครั้ง

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงให้ปฏิสังขรณ์พระปฐมเจดีย์เสร็จแล้วจึงได้นำไปประดิษฐานไว้ในพระอุโบสถของพระปฐมเจดีย์

การที่ชาวบ้านเรียกหลวงพ่อประทานพรน่าจะเข้าใจได้ว่าท่าของการยกพระหัตถ์ขวาขึ้นเสมออกนั้น หมายถึงปางที่พระพุทธเจ้าประทานพรให้กับพระอานนท์ (คำว่าประทานพรของพระพุทธเจ้าในที่นี้หมายความว่าเป็นการให้คำมั่นโดยประเสริฐแก่ พระอานนท์ในการที่พระอานนท์จะปฏิบัติตนอย่างไรที่จะเป็นพระอุปัฏฐากแก่พระพุทธเจ้า)

สิ่งที่น่าสังเกตก็คือ การมีพระพุทธรูปขนาดใหญ่ทั้ง 4 องค์ ในพื้นที่เดียวกัน คือ วัดพระเมรุ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร ธนิต อยู่โพธิ์ ให้ความเห็นว่าพระพุทธรูปทั้ง 4 องค์นี้ อยู่ประจำมุขทั้ง 4 ของสถูปโบราณที่วัดพระเมรุ นครปฐม ยืนยันถึงเมืองนครปฐมว่าเป็นเมืองใหญ่สำคัญ ศูนย์ กลางทางเศรษฐกิจสำคัญของเมืองนครปฐม

และเมื่อศึกษาถึงประวัติของเมืองบางส่วนที่กล่าวถึงพระมหาเถรศรีศรัทธา พ่อขุนผาเมือง ผู้เป็นสหายกับพ่อขุนบางกลางหาว (ขุนศรีอินทราทิตย์) ได้เสด็จกลับจากเมืองลังกามาซ่อมยอดพระปฐมเจดีย์ ณ เมืองนครปฐม ยืนยันได้ว่า เมืองนครปฐมย่อมเป็นศูนย์กลางที่สำคัญยิ่ง แต่หลังจากนั้นประวัติศาสตร์ของนครปฐมก็หายไป ไม่มีสาเหตุให้ทราบว่าทำไมชุมชนขนาดใหญ่ที่มั่งคั่งทางเศรษฐ กิจจึงเลือนไป

ไม่มีพงศาวดารที่กล่าวถึงการถูกรุกรานต้อนผู้คนไปจากเมืองนี้แต่ประการใด

อ่าน : พระพุทธรูปศิลาขาว