ปางประสานบาตร
คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรม
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
ปางประสานบาตร – พระพุทธรูปนั่งขัดสมาธิมีบาตรวางอยู่บนตัก พระหัตถ์ซ้ายประคองบาตร พระหัตถ์ขวาคว่ำปิดปากบาตร เรียกว่า ปางประสานบาตร
พุทธประวัติกล่าวว่า บาตรใบนี้เกิดขึ้นจากท้าวจตุโลกบาตร (ผู้ดูแลและรักษาโลกทั้ง 4 ทิศ) ที่มีชื่อว่า
ท้าวเวสสุวัณ ผู้ดูแลทางทิศเหนือเป็นหัวหน้ายักษ์ ภูตผีปีศาจและทรัพย์สินเงินทอง
ท้าวสักกะเทวราช ผู้ดูแลโลกด้านทิศตะวันออก ผู้เป็นหัวหน้าเทวดา คนธรรพ์ ฝ่ายศิลปะ ดนตรี ขับร้อง
ท้าวยมราช ผู้ดูแลโลกด้านทิศใต้ ผู้กำกับดูแลความยุติธรรม
ท้าววรุณ ผู้ดูแลโลกทางทิศตะวันตก กำกับดูแลความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธ์ุธัญญาหารของโลก
ได้นำบาตร 4 ใบมาถวายแทนบาตรที่หายไปขณะที่พระพุทธเจ้าหลังการตรัสรู้และเสวยวิมุตสุข (โดยไม่ดื่มไม่เสวยอาหาร รวมแล้วถึง 49 วัน) และพระพุทธเจ้าได้รวมบาตรทั้ง 4 เข้าเป็นใบเดียวกัน เพื่อรับบิณฑบาตครั้งแรกจากพ่อค้า 2 คน ที่มาถวายข้าวที่เรียกว่าสัตตุก้อน (ข้าวปั้น) (ในประเทศพม่า เชื่อกันว่าเป็นผู้นำเส้นผมของพระพุทธเจ้า 8 เส้น ซึ่งได้บรรจุไว้ใน เจดีย์ชเวดากองที่เมืองย่างกุ้ง)
ตามคติและสัญลักษณ์น่าจะหมายความว่า ภารกิจหรือกิจกรรมเดิมทั้งปวงได้แก่ ความคิด การประพฤติปฏิบัติในการแสวงหาความเป็นจริง (เปรียบเสมือนการใช้ภาชนะเดิม) ได้เสร็จสิ้นลงแล้ว อริยสัจคือ ความจริงอันประเสริฐรวมกันสี่ประการได้ปรากฏขึ้นแล้ว เป็นหนึ่งเดียวกัน หรือคือสัญลักษณ์ของบาตรที่ความหมายของความจริงหรืออริยสัจ 4 นั่นเอง
ส่วนเรื่องประกอบคือ ผม 8 เส้นที่ให้แก่พ่อค้าทั้งสองก็คือ อริยมรรคอันมีองค์ 8 จะได้ใช้เป็นกิจกรรมการประพฤติปฏิบัติเพื่อนำไปสู่ความสิ้นทุกข์
