ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
วัดพระธาตุศรีสองรัก เป็นวัดที่มีเฉพาะพุทธาวาส หรือไม่ปรากฏเขตสังฆาวาส เป็นพระธาตุที่สร้างขึ้นที่เรียกว่า อุเทสิกเจดีย์ (เพื่อระลึกถึงพระพุทธศาสนา โดยเชื่อว่ามิได้สร้างขึ้นเพื่อเก็บวัตถุธาตุที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้า)
สร้างขึ้นด้วยความร่วมมือของสองกษัตริย์จากกรุงศรีอยุธยากับกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์ในปัจจุบัน) เป็นพระธาตุที่สถาปนา เพื่อแสดงความปรองดองและสมานฉันท์ของราชอาณาจักรทั้งสองที่จะไม่เป็นศัตรูกัน และร่วมมือกันเพื่อต่อต้านอิทธิพลของอาณาจักรพม่า กษัตริย์ทั้งสองพระองค์คือ พระเจ้าจักรพรรดิแห่งกรุงศรีอยุธยากับพระเจ้าไชยเชษฐ์แห่งกรุงเวียงจันทน์ สถาปนาพระธาตุนี้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2103-2106
บางตำนานกล่าวว่ากษัตริย์ทั้งสองพระองค์ให้มหาอุปราชและเสนามาตย์ตลอดจน พระสงฆ์ผู้ใหญ่ทั้งสองแผ่นดินมาเป็นผู้ทำ สัตยาบันในครั้งนั้น
พระธาตุศรีสองรัก สร้างขึ้นตรงกลางระหว่างเมืองน่านและเมืองเวียงจันทน์ เป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมของภูมิประเทศนี้โดยเฉพาะ ดูเสมือนว่าไม่เคยมีการปฏิสังขรณ์เปลี่ยนรูปแบบขององค์พระธาตุ
เป็นคติทางจักรวาล ทัศน์ที่เชื่อว่าโลกมีสัณฐานเป็นเขาพระสุเมรุ 4 ด้าน มีชั้นปล้องไฉนแทนสวรรค์และชั้นพรหม
ตัวพระธาตุสูง 19.19 เมตร หรือประมาณ 8 วา ฐานกว้าง 10.89 เมตร หรือ 5 วา ทาสีขาวทั้งองค์ ตั้งอยู่บนฐาน 3 ชั้น อันเป็นแนวคิดของภพภูมิทั้งสาม (คือ กามภพ รูปภพ และอรูปภพ อันเป็นที่อยู่ของสัตว์โลก)
ด้วยเหตุที่เป็นพระธาตุแห่งความปรองดองสมานฉันท์ทาด้วยสีขาว หมายถึงความจริงใจต่อกัน ดังนั้นจึงมีธรรมเนียมที่จะไม่นำสิ่งของหรือวัตถุอุปกรณ์ใดๆ ที่เป็นสีแดงเข้ามาในพระธาตุองค์นี้
