การ์ตูนไทยถูกลืม นักวิชาการฝรั่งฟื้นให้ ชี้ลายเส้น กระสือ เทียบ แดร็กคูลา

เรื่อง : เอสรี ไทยตระกูลพาณิช ข่าวสด อิงลิช

ก่อนปี ค.ศ.1968 (พ.ศ. 2511) ผีกระสือในวัฒนธรรมไทยเป็นเพียงเรื่องเล่าปากต่อปาก จนกระทั่ง “ทวี วิษณุกร” (ทวี เย็นฉ่ำ) วาดการ์ตูนในปีเดียวกันและเป็นคนแรกที่วาดผีสาวมีแต่ศีรษะและตับไตไส้พุงห้อยย้อยและยังหลอกหลอนมาจนถึงวันนี้

นิโคลาส เวร์สแตปเปิน นักวิชาการชาวเบลเยียม เขียนหนังสือ “การ์ตูนไทย ศิลปะและประวัติศาสตร์ ” (The Art of Thai Comics: A Century of Strips and Stripes) รวบรวมประวัติการ์ตูนไทยตั้งแต่ ปี ค.ศ. 1900 หรือเมื่อ 121 ปีก่อนและผลพวงของศิลปะต่อวัฒนธรรมป๊อปและความเห็นของสาธารณชน

หนังสือมีทั้งเวอร์ชั่นภาษาอังกฤษ และภาษาไทย

เวร์สแตปเปิน กล่าวว่าลวดลายการวาดการ์ตูนผีกระสือของทวี วิษณุกร เทียบเท่า “แดร็กคูลา” ของ บราม สโตกเกอร์ แต่ไม่เหมือนตรงที่เวลาไม่อ่านแล้วก็ชั่งกิโลขายหรือโยนทิ้งไป

การ์ตูนไทยถูกลืมเลือน เพราะคนไม่เห็นคุณค่าในการอนุรักษ์ อีกทั้งการ์ตูนมักจะเสื่อมไปตามการเวลา กับ ความชื้น ไม่เท่านั้นยังถูก มังงะเถื่อนราคาถูกเข้ามาตีตลาด

อาจารย์ชาวเบลเยียมประจำคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อายุ 42 ปี ใช้เวลาสืบค้นและรวบรวมข้อมูลการ์ตูนไทยและการ์ตูนสยามนานถึง 5 ปีกว่าจะเขียนเป็นหนังสือ ศิลปะการ์ตูนไทย : หนึ่งร้อยปีเส้นสายลายการ์ตูนเรื่องยาว

นิโคลาส เวร์สแตปเปิน

องค์ประกอบการ์ตูนได้รับการฝึกฝนสั่งสมฝีมือจากราชวงศ์ ชนชั้นสูง ศิลปินที่มีชื่อเสียง จนถึงวัยรุ่น นักวาดการ์ตูนชาวมุสลิม วินมอเตอร์ไซค์และทหาร

เวร์สแตปเปินกล่าวว่า แม้ว่าการ์ตูนแพร่หลายมากและทรงอิทธิพลสูงระหว่างทศวรรษที่ ค.ศ. 1920-1970 (ปี 2463-2513) แต่หลังจากนั้น ความนิยมเสื่อมลง คนไทยมองว่าการ์ตูนราคาถูกและวางขายทั่วไปเป็นสื่อตลาดล่าง ไม่ดูเป็นไทย หรือแม้แต่เป็นการต่อต้านวัฒนธรรม

ทวี วิษณุกร

ผู้อ่านอาจจะประหลาดใจว่าเมื่อย้อนกลับไปปี ค.ศ. 1939 (พ.ศ.2482) “ประยูร จรรยาวงษ์” นักวาดการ์ตูน ฉายา “ราชาการ์ตูนไทย” สั่นสะเทือนวงการด้วยการใช้เทคนิคด้วยฉากที่มีตัวละครคุยกับคนดู และเพิ่มเติมลูกเล่นด้วยคำคมและมุกเสียดสีการเมือง

Image: Prayoon Chanyawongse Foundation

ต่อมา ทศวรรษที่ 1950 (ปี 2493-2503) ศิลปิน “หลังฉาก” (ชุมพร แก้วสาร) ผสมผสานซูเปอร์แมนและกัปตันมาร์เวลเป็นซูเปอร์ฮีโรคนใหม่

ส่วน “รงค์ ราชภูมิ” (ณรงค์ จันทร์เพ็ญ) เปลี่ยนรูปลัษณ์ของมิกกีเมาส์ให้เป็นผู้นำเผด็จการ กองทัพหนู และมินนีเมาส์เป็นนักเต้นระบำหน้าท้องหน้าอกสะบึม การที่ศิลปินไทยยืมการตูนต่างชาติมารวมและผสมผสานเข้ากับองค์ประกอบไทยๆ เป็นเสน่ห์ที่แท้จริง

Image: Prayoon Chanyawongse Foundation

การ์ตูนมีบทบาททางการเมืองหลายต่อหลายครั้งหรือเป็นกระบอกเสียงของกลุ่มคนชายขอบ ปลายทศวรรษที่ 1920 (พ.ศ.2463-2473) “เสม สุมานัน” บรรณาธิการการ์ตูนเคยสร้างความไม่พอใจให้กับชนชั้นปกครองระดับสูงและระบอบ สมบูรณาญาสิทธิราชย์ซึ่งประกาศการปฏิวัติสยามในปี 2475

เวร์สแตปเปินกล่าวว่า การ์ตูนที่ตีพิมพ์ในยุค 70 ช่วยเยียวยาและบันทึกบาดแผลทางจิตใจจากเหตุการณ์นองเลือดที่รัฐปราบปรามนักศึกษา นอกจากนี้ยังนำเสนอความบันเทิง การปลดปล่อยอารมณ์ที่รุนแรง ไปจนถึงความรู้สึกเรื่องเวรกรรมตามสนอง ให้กับเหล่าคนงานที่ย้ายเข้ามาหางานทำในกรุงเทพฯ ด้วยราคาแค่บาทเดียว

การ์ตูนเล่มละบาท / Image: Family of Juk Biewsakul

ขณะที่เจ้าหน้าที่รัฐใช้ประโยชน์จากการ์ตูนเช่นกัน ทั้งรัฐบาลไทยและรัฐบาลอเมริกันร่วมกันพิมพ์การ์ตูนโฆษณาชวนเชื่อต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์

สำหรับเวร์สแตปเปินเองชื่นชอบ “เตรียม ชาชุมพร” ผู้อุทิศตนสร้างสรรค์การ์ตูนในยุคทศวรรษที่ 1970-1980 (พ.ศ.2513-2523) ให้กับการสะท้อนถึงชะตากรรมชาวอีสาน รวมทั้ง วัฒนธรรมท้องถิ่นในชนบท

“ผมประทับใจอย่างยิ่งและตกหลุมรักสไตล์การวาดการ์ตูนที่สง่างาม ความสามารถในการถ่ายทอดความคิดของเด็กๆ และความมหัศจรรย์ของธรรมชาติออกมาเป็นตัวละครต่างๆ ซึ่งสื่อถึงความเห็นทางสังคมในแง่มุมหลักแหลมและขมขื่นมืดมน รวมทั้ง เรื่องราวต่างๆ เจือปนความเศร้าและทรงคุณค่าน่าจดจำในประเทศไทยจนถึงทุกวันนี้”

กระสือสาว / Image: Witsanukorn Publishing

ด้วยประวัติศาสตร์ที่ไม่ค่อยมีคนรู้จักกันมากนัก จึงไม่น่าแปลกใจว่าในอนาคต การ์ตูนไทยจะชะงัก เนื่องจากศิลปินหน้าใหม่พยายามดิ้นรนสร้างชื่อให้เป็นที่รู้จักในยุคที่ยอดขายหนังสือลดลง ขณะที่นิตยสารใต้ดินและเว็บตูนกำลังเป็นประเด็นร้อนแรง เช่น วัฒนธรรมการข่มขืน การกดขี่ทางการเมืองและเกลียดชังคนรักเพศเดียวกัน

ผลงานของ วิสุทธิ์ พรนิมิตร. Image: Wisut Ponnimit

เวร์สแตปเปินกล่าวว่าคนรุ่นใหม่กำลังเติบโตและเข้าใจอย่างถ่องแท้ถึงศักยภาพของการ์ตูนที่สื่อถึงความคิดเห็นด้านสังคมได้อย่างลึกซึ้ง ตนหวังว่าหนังสือ “การ์ตูนไทย ศิลปะและประวัติศาสตร์” จะช่วยฉายแสงให้เห็นความสามารถของนักเขียนการ์ตูนไทยในเวทีระดับประเทศและนานาชาติ

ภายในเล่มของหนังสือ การ์ตูนไทย

หนังสือสีทั้งเล่มแบ่งเป็นบทบอกเล่าเรื่องราวของศิลปินชั้นนำในยุคทศวรรษต่างๆ ตั้งแต่ทศวรรษที่ 1900 จนถึงปัจจุบัน ผู้ที่สนใจวัฒนธรรมป๊อปของไทยหรือแม้แต่คนที่มองหาหนังสือคู่ควรกับโต๊ะกาแฟตัวใหม่จะพบว่าหนังสือเล่มนี้มีค่าจริงๆ

หนังสือทรงคุณค่ามีทั้งเวอร์ชันภาษาไทยและอังกฤษ ราคา 1,495 บาท คลิกสั่งซื้อทางออนไลน์ได้ที่ สำนักพิมพ์ริเวอร์ บุ๊คส์

/////////////////

อ่านเรื่องนี้ในเวอร์ชั่นภาษาอังกฤษ :

PANEL BY PANEL, NEW BOOK EXPLORES VIBRANCY, ART OF THAI COMICS

อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง :

จี้จัดตั้ง ‘พิพิธภัณฑ์การ์ตูนไทย’ แหล่งเรียนรู้บ่มเพาะจินตนาการ-ความคิดสร้างสรรค์สำหรับเด็ก