โรคระบาดในอดีต : รู้ไปโม้ด โดย…น้าชาติ ประชาชื่น
โรคระบาดในอดีต – น้าชาติครับ โลกของเราเคยมีโรคระบาดอะไรมาบ้าง
หมู่เดช
ตอบ หมู่เดช
เปิดหนังสือเล่มสำคัญล่าสุดของสำนักพิมพ์มติชน “จากปีศาจสู่เชื้อโรค” โดย ดร.ชาติชาย มุกสง อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พบคำตอบว่า อารยธรรมเมืองได้ดึงดูดทั้งประชากรและตัวก่อโรคเข้ามาไว้ด้วยกัน ความเป็นเมือง การเกิดโรค รวมทั้งโรคระบาด จึงเป็นสิ่งที่แยกไม่ออกจากพัฒนาการของสังคมมนุษย์ และจากอดีตถึงปัจจุบันมนุษย์ได้เผชิญกับโรคระบาด ดังนี้
430 ปีก่อนคริสตกาล : กรีกโบราณ ธูซิดิดิส (Thucydides) นักประวัติศาสตร์ ผู้มีชื่อเสียง ได้บันทึกถึงสงครามพีโลโพนนิเชียนที่ชาวกรีกต่อสู้กับชนกลุ่มอื่นที่อยู่ไกลออกไปถึงแอฟริกาและเปอร์เซียว่า ระหว่างสงครามนี้ได้เกิดโรคระบาดขึ้นคร่าชีวิต ผู้คนจำนวนมากประมาณถึง 1 ใน 4 ของกองกำลังชาวเอเธนส์และหลังจากนั้นเพียง 4 ปีก็คร่าชีวิตพลเมืองชาวกรีกไปถึง ร้อยละ 25 เลย
อาการของโรคที่บรรยายเอาไว้น่าจะเป็นหนึ่งในโรคเหล่านี้ คือ กาฬโรค ฝีดาษ หัด ไข้รากสาดใหญ่ หรือไม่อาจเป็นซิฟิลิส หรืออาการตะคริวจากพิษราในธัญพืช โดยโรคระบาดนี้ได้เอาชนะภูมิคุ้มกันโรคของชาวกรีกจนเป็นเหตุให้เสียชีวิตเป็นจำนวนมาก กลายเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญครั้งหนึ่งในอารยธรรมตะวันตก
ค.ศ.165-180: อาณาจักรโรมัน เกิดโรคระบาดแอนโทนีน (Antonine plague) ลุกลามคร่าชีวิตผู้คนไป ราว 1 ใน 4 ไม่แน่ว่าอาจถึง 3 ใน 4 ของประชากรในพื้นที่เกิดโรค ในขณะที่การระบาดครั้งที่ 2 เกิดขึ้นราวปี ค.ศ.211-266 ที่โรคได้แพร่กระจายทั้งในกรุงโรมและในพื้นที่ชนบทโดยรอบ กล่าวได้ว่าการล่มสลายของกรุงโรมนั้นเกิดจาก 2 สาเหตุสำคัญ คือการเริ่มเกิดโรคระบาดเบียดเบียนชาวเมืองตั้งแต่ศตวรรษที่ 2 ประกอบกับการรุกรานของอนารยชน
ค.ศ.1347-1351 : ยุโรปเกิดการระบาดของกาฬโรค หรือ ไข้ดำ ไม่ปรากฏข้อมูลจำนวนผู้ติดเชื้อที่แน่ชัด แต่มีจำนวน ผู้เสียชีวิตประมาณ 25 ล้านคน คาดการณ์กันว่าโรคระบาดในครั้งนี้เริ่มต้นมาจากทางตอนใต้ของอินเดียและประเทศจีนตามแนวเส้นทางสายไหม รวมถึงการเดินเรือในยุโรปที่พัฒนาขึ้นมากในสมัยนั้น
ค.ศ.1492 : ทวีปอเมริกา เมื่อโคลัมบัสและลูกเรือได้ไปจอดแวะขึ้นฝั่งที่โลกใหม่นั้น สิ่งหนึ่งที่ติดตัวไปกับลูกเรือก็คือโรคจากโลกเก่า ส่วนลูกเรือเหล่านั้นที่ได้ไปสัมพันธ์กับชาวพื้นเมืองก็ได้รับเอาโรคจากโลกใหม่กลับมาเผยแพร่ในโลกเก่าไปพร้อมกันด้วย
การค้นพบโลกใหม่จึงกลายเป็นการค้นพบหรือเชื้อเชิญเอาโรคใหม่มาสู่ยุโรป มีการประมาณกันว่าชาวอเมริกันพื้นเมืองถึงร้อยละ 90 เสียชีวิตจากโรคที่คนผิวขาวนำมา โดยโรคระบาดสำคัญที่คร่าชีวิตชาวอเมริกันพื้นเมืองนั้นส่วนใหญ่เป็นโรคธรรมดาที่ไม่รุนแรงในโลกเก่า เช่น ไข้หวัดใหญ่ ฝีดาษไข้รากสาดใหญ่ และหัด
ค.ศ.1518: เกิดการระบาดของฝีดาษที่พรากชีวิตของประชากรในแคริบเบียนไปถึง 1 ใน 3 จากนั้นไม่นานโรคหัด ก็เกิดระบาดขึ้น ตามด้วยโรคระบาดจากยุโรปอื่นๆ ที่ทยอยมาเป็นระลอก โรคระบาดอย่างฝีดาษถึงกับทำให้อารยธรรมโบราณของชาวพื้นเมืองอย่าง อินคา มายา และเอซแท็ก ถึงแก่กาล ล่มสลาย ฉบับพรุ่งนี้ (21 เม.ย.) ย้อนเวลาไปหาโรคระบาดกันต่อนับแต่ค.ศ.1596 ถึง 2020
