ครรภคฤห์
คติ – สัญญลักษณ์ สถาปัตยกรรม
ห้องบูชาในอาคารที่สำคัญที่สุด หรือส่วนกลางของประสาทขอม ในความหมายทางภาษาของครรภคฤห์ ก็คือ ห้องโถง แต่ในสัญลักษณ์ของห้องนี้เปรียบเสมือนครรภ์ของสตรีที่เป็นที่กำเนิดของบุตร
ห้องโถงหรือครรภคฤห์นี้ จะมีรูปเคารพหรือที่เรียกกันว่า มูรติ หรือบางแห่งจะเป็นรูปฐานโยนีที่ศิวลึงค์ เป็นสัญลักษณ์ของพระศิวะ อันหมายถึงการกำเนิดของมนุษย์
กรณีที่เป็นศิวลึงค์ จะมีการบูชาด้วยการเทราดด้วยน้ำนมลงบนศิวลึงค์และน้ำนี้จะไหลตามรางน้ำไปสู่ภายนอก เรียกว่า น้ำโสมสูตร ที่จะมีผู้คนรองเอาไปเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์
ตัวเรือนของครรภคฤห์นี้ ในทางพุทธเถรวาทไทยเรียกว่า เรือนธาตุ ซึ่งส่วนใหญ่จะประดิษฐานพระพุทธรูปเป็นศูนย์กลาง เปรียบเทียบก็เช่นเดียวกับวิหารของวัดใหญ่ พนัญเชิง ที่กรุงศรีอยุธยา ที่พระองค์ใหญ่หรือพระพนัญเชิงเป็นศูนย์กลางของวัด
วัดบางวัดสำคัญของพุทธศาสนาเถรวาทในหลวง พระบางหรือเวียงจันทน์ สปป.ลาว ก็มีพิธีกรรมของการรดน้ำลงบนสัญลักษณ์ของสิ่งเคารพสูงสุดในวัดคือ การ เทน้ำลงบน “รางรด” ลงไปที่พระพุทธรูปหรือพระผู้ใหญ่ของวัดที่ถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของวัด
น้ำที่รดลงนี้จะไหลออกไปตามท่อที่ฝังอยู่ที่กำแพงวิหาร จะมีผู้มีความศรัทธาถือเอาน้ำนั้นเป็นน้ำอันศักดิ์สิทธิ์ ไปใช้เป็นยารักษาโรคหรือดื่มกินน้ำอันเป็นมงคลก็มี
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
