เมื่อวันที่ 29 ม.ค. 2561 ผู้สื่อข่าวรายงานว่า มีการขุดค้นพบพระพุทธรูปโบราณ ภายในเขตโบราณสถานบ้านร่องไฮ ม.1 ต.แม่ใส อ.เมือง จ.พะเยา ซึ่งมีพื้นที่ราว 5,400 ตร.ม. ริมกว๊านพะเยา โดยก่อนหน้าทางเจ้าหน้าที่สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดพะเยา ได้เข้ามาดำเนินการปรับปรุง ขุดค้น-ขุดแต่ง โบราณสถานดังกล่าว เมื่อเดือน ต.ค. ที่ผ่านมา ภายใต้โครงการพัฒนากว๊านพะเยาอย่างยั่งยืน
โดย น.ส.วิรรณ แสงจันทร์ นักโบราณคดีอิสระ ผู้ควบคุมงาน เปิดเผยว่า หลังจากที่ได้ทำการเปิดหน้าดินและขุดมาเป็นเวลาเกือบ 4 เดือน ได้มีการขุดค้นพบโบราณสถานพบซากอิฐโบราณสีน้ำตาลแดงที่ใช้ก่อสร้างเป็นโบราณสถานจำนวนมาก เมื่อขุดลึงลงไปประมาณ 1.50 เมตร พบการก่อสร้างอิฐโบราณเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดใหญ่ ระบุได้ว่าเป็นวัดเก่าแก่อายุกว่า 500 ปี แต่ยังไม่สามารถระบุชื่อวัดได้ จากการสำรวจพบว่ามีการก่อสร้างด้วยอิฐโบราณสีน้ำตาลแดง รูปโครงสร้างวิหารของวัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ส่วนตำแหน่งที่ตั้งของพระประธานในวิหาร อยู่ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ
น.ส.วิรรณ กล่าวต่อว่า จุดดังกล่าวมีการขุดค้นพบพระพุทธรูปโบราณสำคัญที่บ่งบอกว่า โบราณสถานดังกล่าวเป็นวิหาร คือ พระพุทธรูปปูนปั้น 3 องค์ เป็นพระพุทธรูปปางลีลา 2 องค์ และพระพุทธรูปปางมารวิชัย 1 องค์ แต่ฐานพระประธานที่ตัวองค์พระได้หายไป เหลือเพียงส่วนฐานที่เป็นหน้าตักและขาในท่านั่งสมาธิ คาดว่าเป็นศิลปะสมัยพระเจ้าติโลกราช โดยเฉพาะพระพุทธรูปปางลีลาที่มีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ชัดเจน และยังพบฝ่ามือของพระพุทธรูปใหญ่ขนาดกว่าฝ่ามือคนปกติทั่วไปเล็กน้อย แต่เป็นพระพุทธรูปดินเผาที่ไม่เคยพบมาก่อนในจังหวัดพะเยา ทางเจ้าหน้าที่และทีมงานยังคงทำการขุดค้นเพื่อศึกษาหาที่มาและการเชื่อมโยงต่อไป
น.ส.วิรรณ กล่าวอีกว่า ถัดขึ้นไปห่างจากตัววิหาร 4-5 เมตร จะพบสิ่งก่อสร้างเป็นฐานเจดีย์เก่า สร้างด้วยอิฐโบราณสีน้ำตาลแดงเช่นกัน บริเวณรอบๆ ฐานเจดีย์จะมีเสาบัวหินที่ล้มพัง แตกหัก แต่สภาพของดอกบัวหินยังคงงดงามเด่นชัด บ่งบอกให้เห็นถึงความศรัทธาของประชาชนในอดีตที่มีต่อพระพุทธศาสนา โดยประชาชนจะทำต้นเสาดอกบัวหินมาถวายเป็นพุทธบูชาไว้รอบเจดีย์ แต่มีจำนวนกี่ต้นยังไม่สามารถระบุได้ เนื่องจากขึ้นอยู่กำลังศรัทธาของประชาชนในยุคนั้น และยังพบอีกว่าที่ฐานเจดีย์เก่าแห่งนี้มีร่องรอยการลักลอบขุดขโมยโบราณวัตถุ จะสังเกตได้จากเศษอิฐโบราณที่แตกเป็นก้อนเล็กก้อนน้อยกระจายไปตามโคนต้นไม้ที่ถูกทับถมอยู่ใต้ดิน
“ขณะนี้ทีมงานยังคงมีทำการขุดค้นต่อไป แต่ไม่สามารถขุดลงลึกกว่าเดิมได้ เนื่องจากระดับน้ำในกว๊านพะเยาในขณะนี้ ได้ส่งผลกระทบเข้ามาในพื้นที่เขตโบราณสถาน จุดที่ขุดค้นยังคงมีน้ำท่วมขังอยู่เป็นบางส่วน ต้องรอให้น้ำแห้งจึงจะสามารถขุดค้นต่อไปได้ ส่วนที่ขุดค้นพบแล้วจะต้องดำเนินการขุดแต่ง สำหรับพระพุทธรูปปูนปั้นทั้ง 3 องค์ โดยเฉพาะปางลีลา ทางทีมงานพยายามขุดแต่งเพื่อนำองค์พระพุทธรูปขึ้นมาจากพื้นดิน ด้วยความระมัดระวัง เนื่องจากยังไม่ทราบว่าจะมีโบราณวัตถุอื่นอยู่ข้างใต้ของพระพุทธรูปอีกหรือไม่ ดังนั้นทุกขั้นตอนต้องทำอย่างรอบคอบ เพื่อความสมบูรณ์ของโบราณวัตถุ และคงสภาพของโบราณสถานให้มากที่สุด” นางสาววิวรรณ กล่าวทิ้งท้าย
