น้าชาติ ประชาชื่น
ฉบับวานนี้ (17 ก.ย.) “น้ำใส” ถามมาว่าแพลงตอนเป็นพืชหรือสัตว์ ตอบไปแล้วว่าแพลงตอนแยกได้เป็น 2 กลุ่ม คือแพลงตอนพืชกับแพลงตอนสัตว์ วันนี้มาแยกย่อยกัน
แพลงตอนพืช-Phytoplankton มาจากคำกรีก phyton (ไฟตอน) แปลว่า พืช สิ่งมีชีวิตที่ล่องลอยอยู่ในมวลน้ำสุดแต่คลื่นลมจะพัดพาไป เป็นพืชเซลล์เดียว สามารถสังเคราะห์แสงและสร้างอาหารเองได้ สิ่งมีชีวิตกลุ่มหลักของแพลงตอนพืชประกอบด้วย ไดอะตอม สาหร่ายสีเขียว สาหร่ายสีทอง ไดโนแฟลกเจลเลต และไซยาโนแบคทีเรีย (สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน) ถือเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีความสำคัญอย่างมากต่อระบบนิเวศในฐานะผู้ผลิตปฐมภูมิของห่วงโซ่และสายใยอาหาร พบได้ทั้งในระบบนิเวศน้ำจืด ระบบนิเวศน้ำเค็ม ตลอดจนในระบบนิเวศน้ำกร่อย หรือแม้แต่ในสระน้ำและที่ชื้นแฉะ
แพลงตอนพืชนอกจากเป็นอาหารของแพลงตอนสัตว์และสัตว์หลายชนิดที่อาศัยอยู่ตามพื้นน้ำหรือท้องทะเล สัตว์บางชนิดมีอวัยวะคล้ายตาข่ายเพื่อดักจับแพลงตอนพืชโดยเฉพาะ เช่น กุ้งเคย ห่วงโซ่อาหารหนึ่งที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุดคือ แพลงตอน พืช กุ้งเคยวาฬ
มนุษย์นำแพลงตอนพืชมาใช้ประโยชน์ในหลายทาง บางชนิดมีคุณค่าทางอาหารสูงจึงถูกนำไปใช้เป็นอาหารเสริมหรือเป็นส่วนประกอบของอาหารเสริม บางชนิดถูกนำไปใช้เป็นอาหารให้แก่สัตว์น้ำวัยอ่อนที่ต้องการเพาะพันธุ์ แพลงตอนพืชที่มีปริมาณมากและเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วในแหล่งน้ำใดๆ อาจเป็นสาเหตุให้เกิดปรากฏการณ์ขี้ปลาวาฬ ทำให้น้ำเปลี่ยนสีเป็นสีเขียว แดง น้ำตาล หรือเหลือง ขึ้นอยู่กับชนิดของแพลงตอนพืช เช่น ไดโนแฟลกเจลเลต อย่าง Noctiluca scintillans ทำให้น้ำเป็นสีเขียว Ceratium furca ทำให้น้ำเป็นสีน้ำตาล เป็นต้น
แพลงตอนพืชมีส่วนสำคัญอย่างยิ่งในการผลิตออกซิเจน นักชีววิทยาคาดการณ์ว่า ปริมาณออกซิเจนถึงร้อยละ 50-80 ในชั้นบรรยากาศโลก ผลิตขึ้นจากแพลงตอนพืช
อย่างไรก็ตาม แพลงตอนพืชปริมาณมากอาจเป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในบริเวณนั้น เนื่องจากทำให้น้ำขาดออกซิเจนหรือออกซิเจนลดลงอย่างมาก หรือทำให้เกิดภาวะสะสมของสารพิษที่มาจากตัวแพลงตอน
แพลงตอนสัตว์-Zooplankton มาจากคำกรีกว่า zoon (ซูน) แปลว่า สัตว์ เป็นกลุ่มสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ล่องลอยอยู่ในมวลน้ำ ว่ายทวนกระแสน้ำไม่ได้ ประกอบด้วยสัตว์เซลล์เดียวขนาดเล็กไปจนถึงสัตว์หลายเซลล์ขนาดใหญ่
แพลงตอนสัตว์มีทั้งประเภทที่เป็นแพลงตอนถาวร คือกลุ่ม ที่ดำรงชีวิตเป็นแพลงตอนตลอดชีวิต เช่น แมงกะพรุน และ แพลงตอนชั่วคราว คือพวกที่เป็นแพลงตอนบางช่วงของชีวิต ล่องลอยในน้ำเพียงช่วงใดช่วงหนึ่งของชีวิตเท่านั้น ได้แก่ ตัวอ่อนของสัตว์น้ำ
แพลงตอนสัตว์ไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ จึงถือเป็นผู้บริโภคลำดับที่หนึ่ง หรือเป็นผู้ผลิตลำดับที่สองต่อจากแพลงตอนพืช มีความสำคัญในระบบนิเวศในฐานะตัวช่วยในกระบวนการหมุนเวียนพลังงานและถ่ายทอดสารอาหารต่างๆ ในห่วงโซ่อาหารและสายใยอาหารจากผู้ผลิตขั้นต้น ได้แก่ กลุ่มแพลงตอนพืช ไปสู่ผู้บริโภคในลำดับขั้นต่อไป
โดยแพลงตอนสัตว์จะกินแพลงตอนพืชเป็นอาหาร และตัวมันจะถูกกินโดยสัตว์ที่มีขนาดใหญ่กว่าต่อไป เกิดการถ่ายทอดพลังงานในระบบนิเวศ ทำให้ห่วงโซ่อาหารในระบบนิเวศมีความสมบูรณ์ รวมทั้งมนุษย์ก็บริโภคมันโดยตรงด้วย เช่น กะปิเคย เป็นต้น
