ผู้หญิงทำหนัง ในวงการภาพยนตร์ไทย
ผู้หญิงทำหนัง ในวงการภาพยนตร์ไทย – ในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ที่ยาวนานมากว่า 120 ปี ผู้ชายยึด ครองพื้นที่ส่วนใหญ่มาตลอด โดยเฉพาะตำแหน่งสำคัญที่สุด “ผู้กำกับฯ”แต่หากขุดค้นให้ลึกลงไป ผู้หญิงมีบทบาทในการทำหนังมาตั้งแต่ยุคบุกเบิกเช่นกัน ตัวอย่างเช่น อลิซี กีย์ บลาเช
อลิซี กีย์ บลาเช
คนทำหนังฝรั่งเศสที่น่าจะเป็นหนึ่งใน “ผู้กำกับภาพยนตร์หญิง” คนแรกของโลก ผลิตผลงานระหว่าง ค.ศ.1896-1906 ทศวรรษแรกของประวัติศาสตร์ภาพยนตร์โลกหลังจากภาพยนตร์ถือกำเนิด ขึ้นใน ค.ศ.1895
ในวงการภาพยนตร์ไทยมีหลักฐานแสดงว่าผู้หญิงทำหนังคนแรกอาจจะเป็น นางซ่วน ภรรยาของหลวงสุนทรอัศวราช ผู้สร้าง “ไม่คิดเลย” ภาพยนตร์ไทยเรื่องแรกที่ประกาศสร้างเมื่อปี พ.ศ.2469 (แต่สุดท้ายได้ออกฉายเป็นเรื่องที่ 3 ในปีถัดมา) ตามที่หลวงสุนทรฯ ให้สัมภาษณ์ในภายหลังว่า “เมียผมเขาจัดการทั้งหมด” (แม้กระทั่งการตัดต่อ)
แต่ในประวัติศาสตร์หนังไทยอันพร่าเลือนและขาดวิ่น รวมทั้งมีเบื้องหลังอันสลับซับซ้อนนั้น คงยากที่จะระบุว่าใครคือผู้กำกับฯ หญิงคนแรกอย่างแท้จริง
ประเทือง ศรีสุพรรณ
หากแต่เมื่อสืบค้นจากข้อมูลที่หลงเหลืออยู่ ชื่อที่ปรากฏในเครดิตผู้กำกับฯ ชื่อแรกๆ ได้แก่ ประเทือง ศรีสุพรรณ ช่างถ่ายภาพยนตร์หญิงคนแรกของไทย ผู้มีชื่อกำกับเรื่อง ทาษรัก (2496-ร่วมกับ รังสี ทัศนพยัคฆ์) และ สุดที่รัก (2498) ลัดดา สารตายน ครูละครผู้มีบทบาทสำคัญช่วงละครเวทีที่เฟื่องฟูระหว่างสงคราม มีผลงานกำกับเรื่อง ไฟชีวิต (2499) และ ขบวนการเสรีจีน (2501)
ในขณะที่ สุพรรณ บูรณะพิมพ์ นางเอกชื่อดัง มีชื่อเป็นผู้กำกับฯ ใน ชะอำอำพราง (2498) และที่สำคัญที่สุดคนหนึ่งก็คือ หม่อมอุบล ยุคล ณ อยุธยา พระชายาของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ผู้มีชื่อในฐานะ ผู้กำกับฯ หลายเรื่องของละโว้ภาพยนตร์ เช่น ปักธงไชย (2500) เชลยศักดิ์ (2501) ฯลฯ แสดงให้เห็นว่าผู้กำกับฯ หญิงเริ่มมีบทบาทในวงการภาพยนตร์ไทยมาตั้งแต่หลังสงครามโลก ครั้งที่ 2
ตลอดระยะเวลาหลายทศวรรษ บทบาทผู้กำกับฯ หญิงในวงการหนังไทยยังคงถูกจำกัดอยู่มาก โดยเฉพาะในยุคทองของหนัง 16 ม.ม. ก่อนจะค่อยๆ มีชื่อของพวกเธอปรากฏเพิ่มขึ้น เมื่ออุตสาหกรรมไทยกลับมาสู่ยุค 35 ม.ม. ราว พ.ศ. 2515 เช่น ภรณี สุวรรณทัต ผู้จบด้านภาพยนตร์มาจากต่างประเทศ และได้กำกับ รักนิรันดร์ (2513) ลมรักทะเลใต้ (2514) เตะฝุ่น (2516) ฯลฯ อัมพร ประทีปเสน อดีตนางเอกนักบู๊ภูธร แม่ของ ม.ล.สุรีวัลย์ สุริยง ผู้กำกับฯ
สุพรรณ บูรณะพิมพ์
ชูศรี มีสมมนต์
ภัทราวดี มีชูธน
น้ำใจพ่อค้า (2514) สุรีรัตน์ล่องหน (2524) ฯลฯ สรวงสุดา ชลลัมพี ผู้จัดละครชื่อดัง ซึ่งเคยกำกับ ดั่งเม็ดทราย (2528) พิศวาส (2530) เราสอง (2531) นันทนา วีระชน นักเขียนดังผู้คว้ารางวัลตุ๊กตาทอง ผู้กำกับฯ ยอดเยี่ยมจาก ภุมรีสีทอง (2530) อรนุช ลาดพันนา น้องสาวของ พันนา ฤทธิไกร ซึ่งกำกับหนังบู๊ชุด ปีนเกลียว (2536-2540) รวมทั้งนักแสดงหญิงชื่อดัง เช่น ภัทราวดี มีชูธน ผู้กำกับฯ รักริษยา (2522) ชูศรี มีสมมนต์ ผู้กำกับฯ เมียสั่งทางไปรษณีย์ (2523) สะใภ้ตีนแดง (2525) เป็นต้น
แต่กว่าที่ผู้กำกับฯ หญิงจะมีบทบาทในวงการหนังไทยอย่างจริงจังนั้นอาจต้องนับตั้งแต่เริ่มมีการเปิดพื้นที่ให้หนังอิสระและอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทยมีความยืดหยุ่นให้คนทำหนังหน้าใหม่ด้วยสาเหตุของเทคโนโลยีและโอกาสในการหาทุนในช่วงปลายทศวรรษ 2530 มาจนถึงปัจจุบัน เมื่อมีผู้หญิงทำหนังอิสระหลายคนที่ โดดเด่นและมีทิศทางเป็นของตนเองอย่างชัดเจน เช่น สมานรัชฎ์ กาญจนะวณิชย์, ม.ล.มิ่งมงคล โสณกุล, อารียา สิริโสภา, พิมพกา โตวิระ, อโนชา สุวิชากรพงศ์ ฯลฯ
ในขณะเดียวกับที่ภาพยนตร์กระแสหลักเองก็เริ่มมี ผู้กำกับฯ หญิงเกิดขึ้นมากมายและมีเนื้อหาที่หลากหลาย ทั้ง “หนังรัก” เดอะเลตเตอร์ จดหมายรัก (2547) – ผอูน จันทรศิริ “หนังเด็ก” อาข่าผู้น่ารัก (2546) – สุกัญญา วงศ์สถาปัตย์ ข้าวเหนียวหมูปิ้ง (2549) – ศิวาภรณ์ พงษ์สุวรรณ “หนังผี” อาปัติ (2558) – ขนิษฐา ขวัญอยู่ “หนังประเด็นสิทธิทางเพศ” (Yes or No อยากรัก ก็รักเลย (2553) – สรัสวดี วงศ์สมเพ็ชร เป็นต้น
สมานรัชฎ์ กาญจนะวณิชย์
อารียา สิริโสภา
พิมพกา โตวิระ
นอกจากนี้ยังมีนักแสดงซึ่งผันตัวมาเป็น ผู้กำกับฯ และได้รับความสนใจจากแฟนๆ ไม่น้อย นั่นคือ มนัสนันท์ พันเลิศวงศ์สกุล และบงกช เบญจรงคกุล รวมไปถึงในแวดวง หนังสั้นก็ยังมีผู้กำกับฯ รุ่นใหม่อีกมากมายที่มีแววจะเติบโตขึ้นสู่หนังใหญ่ จึงอาจกล่าวได้ว่ากำแพงระหว่างเพศในวงการหนังไทยที่เคยมีมานั้นกำลังค่อยๆ ถูกทลายลงไป
ถึงแม้ว่าเพศของผู้กำกับฯ จะไม่ใช่สิ่งสำคัญที่สุดสำหรับคุณภาพของภาพยนตร์ และการแบ่งชาย–หญิงอาจจะเป็นจารีตที่กำลังถูกท้าทายในสภาวะแห่งความลื่นไหลของโลกยุคใหม่ แต่กระแสเรียกร้องให้อุตสาหกรรมภาพยนตร์ทั้งในระดับนานาชาติและในประเทศไทย เปิดโอกาสให้ผู้กำกับฯ ที่ไม่ใช่ผู้ชายมีพื้นที่ในการแสดงออก เล่าเรื่อง และใช้ศิลปะภาพยนตร์เพื่อสื่อสารความรู้สึกและความคิด กำลังส่งเสียงดังขึ้นเรื่อยๆ อย่างต่อเนื่อง
อโนชา สุวิชากรพงศ์
ผอูน จันทรศิริ
เนื่องในวันสตรีสากล 8 มีนาคม หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) จัดโปรแกรม “Wonder Women เมื่อผู้หญิงทำหนัง” จัดฉายผลงานภาพยนตร์ไทย 14 เรื่องที่กำกับโดย ผู้กำกับฯ หญิงตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน รวมทั้งภาพยนตร์ต่างประเทศ Wonder Woman หนังซูเปอร์ฮีโร่ ผลงานของผู้กำกับฯ หญิง ชาวอเมริกัน แพตตี้ เจนกินส์ ตลอดเดือนมีนาคม 2562 ที่โรงภาพยนตร์ศรีศาลายา หอภาพยนตร์ ไม่เสียค่าใช้จ่ายเข้าชม ติดตามโปรแกรมที่เฟซบุ๊ก ThaiFilmArchivePage
