คนทา

คอลัมน์ อาทิตย์ละต้น

คนทา – ชื่อทางพฤกษศาสตร์ Harrisonia perforate (Blanco) Merr. เป็นไม้พุ่มแกมเถา พบขึ้นทั่วไปตาม ที่โล่งในป่าผลัดใบ ป่าละเมาะ และป่าเขาหินปูน ตามเถาและกิ่งก้านมักมีหนามแข็ง เมื่อใบยังอ่อนมีสีแดง ใบประกอบเรียงสลับกันแบบขนนก ก้าน และแกนใบแผ่ออกเป็นปีกแคบๆ มีใบย่อย 1-15 ใบ รูปไข่หรือรูปรี กว้าง 1-1.5 ซ.ม. ยาว 2-2.5 ซ.ม.

ขอบใบย่อยมีหยักห่างๆ ดอกออกเป็นช่อที่ซอกใบ ใกล้ปลายกิ่ง มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกอย่างละ 4-5 กลีบ รูปขอบขนาน กลีบดอกที่อยู่ด้านนอกสีม่วงแดง ด้านในสีขาวนวล ผลค่อนข้างกลม ผิวด้านนอกคล้ายแผ่นหนัง เมล็ดแข็ง ขนาด 1-2 ซ.ม. ใบ ผล และรากมีรสขม

สรรพคุณ เปลือกและรากต้มน้ำกินแก้ท้องเสีย แก้บิด เป็นยาลดความร้อนในร่างกาย ใช้กระทุ้งพิษไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ

ในสมัยโบราณ มักใช้กิ่งไม้คนทาขนาดโตเท่านิ้วก้อยปอกเปลือกออกให้เห็นเนื้อขาว ด้านหนึ่งเหลาให้แหลม แล้วจักตอนปลายอีกด้านหนึ่ง ยีเนื้อไม้ส่วนปลายให้อ่อน เพื่อใช้เป็นไม้สีฟันกับไม้จิ้มฟันถวายพระภิกษุสงฆ์เมื่อถวายพุ่มเทียนพรรษา มักเรียกกันว่า “ไม้สีฟันคนทา” หรือที่ชาวอีสานเรียกกันว่า “ไม้โกทา”