สืบคลองยันวิถีคนริมน้ำ

คอลัมน์ สดจากเยาวชน

สืบคลองยันวิถีคนริมน้ำ – ลุ่มน้ำคลองยันครอบคลุมเขตจังหวัดสุราษฎร์ธานีและระนอง ในจังหวัดสุราษฎร์ธานีครอบคลุมพื้นที่ 4 อำเภอ ได้แก่ คีรีรัฐนิคม วิภาวดี ไชยา และท่าฉาง ในจังหวัดระนอง ครอบคลุมตำบลบางหิน อำเภอกะเปอร์

พี่เมย์เล่าเรื่องตัวอ่อนแมลง

ด้วยความยาวกว่า 70 กิโลเมตร ลุ่มน้ำคลองยันจึงเป็นสถานที่รวมตัวของผู้คนหลายรุ่นหลายวัย เปรียบดังสวนน้ำธรรมชาติกลางป่าเขา เล่นสนุกเพลิดเพลิน กระโดดโลดเต้น แหวกว่ายสบายใจ โดยมีผู้ใหญ่ดูแลไม่ห่าง หากนึกย้อนวันวาน ผู้ใหญ่ทุกคนก็ล้วนแล้วแต่มีความทรงจำและความผูกพันกับลุ่มน้ำคลองยันดั่งเส้นเลือดใหญ่ที่คอยหล่อเลี้ยงผู้คนริมฝั่งมานานหลายชั่วอายุคน

รวมตัวทำกระทงสาย

ลอยกระทงสายยามค่ำคืน

หลายปีก่อน คนริมฝั่งเกือบจะสูญเสียเส้นเลือดเส้นสำคัญจากโครงการก่อสร้างเขื่อนแก่งกรุงเพื่อผลิตไฟฟ้าบริเวณที่ดินป่าท่าชนะ และป่าเตรียมการสงวนคลองสก-คลองแสง-คลองยัน แต่จากบทเรียนความสูญเสียที่เกิดกับอุทยานแห่งชาติเขาสกและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองแสงหลังจากการก่อสร้างเขื่อนเชี่ยวหลาน ส่งผลกระทบให้สิ่งแวดล้อมบริเวณโดยรอบเกิดความเสียหายอย่างรุนแรง ทั้งปัญหาน้ำเสีย ปัญหาการสูญเสียที่ดินของชาวบ้าน พื้นที่ป่าหลายแสนไร่ที่จมอยู่ใต้อ่างเก็บน้ำส่งผลกระทบต่อสัตว์ป่า มนุษย์ ทั้งทางตรงและทางอ้อม ชาวบ้านจึงรวมตัวกันเพื่อคัดค้าน จนในที่สุดปี 2533 โครงการดังกล่าวถูกยกเลิก

นับเป็นโชคดีของเด็กๆ รุ่นใหม่ที่พ่อแม่ปู่ย่าช่วยกันปกปักรักษาผืนป่าและลุ่มน้ำ ทำให้วันนี้ยังคงมีสายน้ำเย็นๆ ให้เล่นสนุก รวมไปถึงการส่งไม้ต่อให้คนรุ่นใหม่เรียนรู้คุณค่าของลุ่มน้ำคลองยัน

คลองยัน สุราษฎร์ธานี

สวนน้ำสวนสนุกของเด็กๆ

จากการรวมตัวร่วมเคลื่อนไหวคัดค้านการสร้างเขื่อนแก่งกรุง นำมาสู่ “กลุ่มเด็กและเยาวชนอนุรักษ์ภูมินิเวศลุ่มน้ำคลองยัน” อ.คีรีรัฐนิคม จ.สุราษฎร์ธานี รวมกลุ่มทำกิจกรรมเชิงอนุรักษ์ เริ่มต้นจากสื่อสารเรื่องเกษตรธรรมชาติ ลดการปลูกพืชเชิงเดี่ยว และลดการใช้สารเคมี ขยับขยายเป็นกิจกรรมเพื่อให้เห็นสภาพปัญหาในบ้าน เช่น การทิ้งขยะลงคลอง การพังทลายของหน้าดินริมตลิ่ง การจับปลาผิดวิธี การเก็บขยะ สืบค้นเรื่องต้นไม้ วิถีชีวิต การลงสำรวจแม่น้ำลำคลอง

กิจกรรมสำรวจระบบนิเวศของลุ่มน้ำคลองยันเป็นอีกหนึ่งกิจกรรมขาประจำที่แวะเวียนมาบ่อยๆ ในช่วงวันหยุด เพื่อให้เด็กๆ เรียนรู้และทำความรู้จักว่าภายใต้สายน้ำและโขดหินมีสิ่งมีชีวิตอะไรอาศัยอยู่บ้าง

เด็กๆ ช่วยเย็บกระทงใบตอง

“ใครได้หินแล้วนั่งลง” เสียงตะโกนแข่งกับเสียงสายน้ำไหลของ เมติมา ประวิทย์ หรือ พี่เมย์ ของเด็กๆ หนึ่งในแกนนำกลุ่มเด็กและเยาวชนอนุรักษ์ภูมินิเวศลุ่มน้ำคลองยัน ทำให้เด็กๆ ที่กำลังดําผุดดําว่ายคุ้ยเขี่ยก้อนหินเงยหน้าขึ้นเหนือน้ำ ถือก้อนหินที่เลือกสรรไว้ในมือและนั่งลงรอส่งผลงาน

“ตัวอ่อนแมลงหนอนปลอกน้ำอาศัยในบริเวณที่น้ำไหล พื้นใต้ล่างเป็นก้อนหิน สร้างปลอกหุ้มห่อลำตัวที่มีลักษณะเป็นรังช่วยป้องกันศัตรู” พี่เมย์กำลังอธิบายถึงสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กจิ๋ว ที่อยู่ใต้ก้อนหินในมือของเด็กๆ ว่ามีชื่อเรียกและอาศัยอยู่บริเวณใด เป็นการเรียนรู้ควบคู่การเล่นสนุกที่จะทำให้เด็กๆ ซึมซับและเห็นความสำคัญของระบบนิเวศลุ่มน้ำ เพราะสิ่งมีชีวิตหรือตัวอ่อนเหล่านี้จะไม่สามารถใช้ชีวิตอยู่ได้หากแม่น้ำไม่สะอาดมากพอ

นอกจากนี้ในทุกๆ ปีคนลุ่มน้ำจะร่วมกันจัดงานใหญ่ ใช้ชื่อว่า “งานสืบชะตาแม่น้ำคลองยัน” ปีนี้จัดขึ้นเป็นปีที่ 20 กลุ่มเด็กและเยาวชนอนุรักษ์ภูมินิเวศลุ่มน้ำคลองยันมีบทบาทในการจัดเตรียมงานในหลายๆ ด้าน รวมไปถึงทุกคนในชุมชนต่างมารวมตัวกันลงแรงร่วมใจ ประสานความร่วมมือช่วยกันตระเตรียมงาน

เด็กชายจักร

“มีคนมาช่วยจัดงานมากมาย ทั้งช่วยกันปักป้ายบริเวณงาน นำฟางมาตั้งตกแต่ง ขนเต็นท์ ทำอาหาร ผมเองรู้สึกภูมิใจและดีใจที่ทุกคนมาช่วยเหลือกัน” เด็กชายจักรรินทร์ โสมะเกิด หรือ น้องจักร สมาชิกตัวน้อยของกลุ่มบอกเล่าความรู้สึก

งานนี้จัดขึ้นเพื่อขอบคุณสายน้ำที่ช่วยให้คนริมฝั่งมีแหล่งหาอยู่หากิน ใช้อุปโภคบริโภคทั้งในครัวเรือนและการเกษตร รวมถึงปลูกฝังจิตสำนึกให้เยาวชนคนรุ่นหลังตระหนัก รักและหวงแหนลุ่มน้ำที่เป็นสายเลือดใหญ่หล่อเลี้ยงทุกคนริมฝั่งมายาวนานหลายสิบปี

กลุ่มเด็กและเยาวชนนักอนุรักษ์

ติดตามวิถีชีวิตความผูกพันของคนกับสายน้ำคลองยันและงานสืบชะตาขอบคุณสายน้ำ ในรายการทุ่งแสงตะวัน เสาร์ที่ 18 เมษายน 2563 เวลา 05.05 น. ช่อง 3 กด 33 ติดต่อทีมงานรายการได้ทางแฟนเพจ Facebook ทุ่งแสงตะวัน

อมลรดา ชูประสิทธิ์