พัทธสีมา-ใบเสมาและลูกนิมิต : คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์ สถาปัตยกรรม
พัทธ แปลว่า ผูก ต่อเนื่อง
สีมา แปลว่า เขต แดน
ความหมายโดยรวมของคำว่า พัทธสีมา หมายความถึงเขตที่สงฆ์กำหนดเป็นที่ทำสังฆกรรม หรือ หมายถึงเขตที่มีใบเสมาล้อมรอบ
ใบพัทธสีมา ใบสีมา หมายความว่า แผ่นหินที่ทำเป็นเครื่องหมายบอกเขตพระอุโบสถหรือเขตวัด
ลูกนิมิต พจนานุกรมฉบับมติชนให้ความหมายว่า ก้อนหินที่วางบอกเขตพัทธสีมาในการทำสังฆกรรม
พระอุโบสถของชาวพุทธในภาคอีสาน หรือ สิม มักจะมีลูกนิมิตที่เป็นก้อนหินวางอยู่รอบโบสถ์ แต่ไม่มีใบเสมากำกับ ส่วนในพื้นที่ทั่วไปของไทย ลูกนิมิตจะหมายถึงหินก้อนกลมฝังไว้ใต้ดิน โดยมีพัทธสีมาหรือใบสีมาเป็นเครื่องหมายอยู่ด้านบน
ใบเสมานี้เป็นหลักฐานทางโบราณคดีไทยที่ใช้กำหนดยุคสมัยของการสร้างวัดสร้างอุโบสถ จึงมีรูปแบบและขนาดใหญ่เล็ก และทำด้วยหินชนิดที่แตกต่างกันออกไป ตามสภาพของภูมิประเทศในแถบนั้น
แต่เดิมไม่มีข้อกำหนดจำนวนใบเสมาว่าจะมีเท่าไร เพราะเป็นเครื่องหมายบอกอาณาเขตที่ให้สงฆ์มาประชุมกัน อาจจะมีเฉพาะ 4 มุมก็ได้ โดยกำหนดให้มีอาณาเขตพอสมควรแก่การทำสังฆกรรมหรือการประชุมสงฆ์เท่านั้น
ปัจจุบันการกำหนดเขตวัดหรือเขตอุโบสถมักจะมีใบพัทธสีมา 8 แห่ง หรือฝังลูกนิมิตไว้ 8 จุดรอบพื้นที่ อันน่าจะเป็นสัญลักษณ์สำคัญในความหมายของที่ประชุมสงฆ์ที่มีข้อวัตรในการปฏิบัติให้พ้นทุกข์ในมรรค 8 เป็นสำคัญ บางวัดที่มีใบสีมา 8 แห่ง แต่ฝังลูกนิมิตไว้กลางโบสถ์เป็น 9 จุด ก็มี
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
