สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
: คอลัมน์ รู้ไปโม้ด โดย…น้าชาติ ประชาชื่น
สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ : คอลัมน์ รู้ไปโม้ด โดย…น้าชาติ ประชาชื่น – สํานักพระพุทธศาสนา มีความเป็นมาอย่างไร ทำหน้าที่อะไร
ดอกฝน
ตอบ ดอกฝน
ราชบัณฑิต ศ.พิเศษ เสฐียรพงษ์ วรรณปก เขียนถึงประวัติความเป็นมาของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ สรุปความว่า การบริหารกิจการพระศาสนานั้น เป็นหน้าที่ของคณะสงฆ์ตามพุทธบัญญัติ แต่เนื่องจากอาณาจักรและศาสน จักรต้องประสานกันเพื่อความมั่นคงของประเทศชาติ รัฐบาลในฐานะผู้รับสนองพระราชภาระของพระมหากษัตริย์จึงเข้าไปมีส่วนร่วมในการดำเนินงานกิจการทางศาสนาตามประวัติและพัฒนาการโดยลำดับ ดังนี้
สมัยกรุงสุโขทัยและกรุงศรีอยุธยา มีราชบัณฑิต และหมื่นราชสังฆการี รับมอบหมายภารกิจด้านการศาสนา ขณะที่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ มีหน่วยงานรับผิดชอบ 3 หน่วยงานคือ กรมธรรมการ กรมสังฆการี และกรมราชบัณฑิต
พ.ศ. 2430 รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง กรมศึกษาธิการ ขึ้นดูแลโรงเรียนต่างๆ และ 5 ปีจากนั้นได้รวมกรมธรรมการ กรมสังฆการี กรมพยาบาล กรมพิพิธภัณฑสถาน และกรมศึกษาธิการ เป็นกระทรวงธรรมการ จวบจนปี 2441 มีประกาศจัดการเล่าเรียนในหัวเมือง ให้ราษฎรมีความรับผิดชอบและรู้จักประกอบอาชีพในทางสุจริต โดยให้พระภิกษุสงฆ์เป็นผู้สั่งสอนอบรม
พ.ศ. 2445 ประกาศใช้พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ. 121 บัญญัติให้พระสงฆ์ทุกระดับมีหน้าที่บำรุงการศึกษาในวัดด้วย กระทั่งสมัยรัชกาลที่ 6 พ.ศ. 2459 กระทรวงธรรมการแบ่งกรมใหญ่มีหัวหน้าเป็นอธิบดี 2 กรม คือ กรมธรรมการ และกรมศึกษาธิการ ใน 2 กรมดังกล่าว มีกรมเล็กๆ ซึ่งหัวหน้ามีตำแหน่งเป็นเจ้ากรมอยู่ในสังกัด คือ กรมสังฆการี กรมพระอาราม กองอธิกรณ์ ขึ้นอยู่กับกรมธรรมการ ส่วนกรมราชบัณฑิต กรมวิสามัญศึกษา กรมสามัญศึกษา ขึ้นกับกรมศึกษาธิการ
พ.ศ. 2462 เปลี่ยนชื่อ กระทรวงธรรมการ เป็น กระทรวงศึกษาธิการ และโปรดให้ย้ายกรมธรรมการไปรวมอยู่ในพระราชสำนักตามประเพณีเดิม ก่อนที่ในปี 2469 เปลี่ยนชื่อกลับเป็น กระทรวงธรรมการ และย้ายกรมธรรมการ ซึ่งรวมกรมสังฆการีอยู่ด้วยกัน ไปสังกัดอยู่ในกระทรวงธรรมการ ทั้งนี้ โดยที่ทรงพระราชดำริว่า การศึกษาไม่ควรจะแยกจากวัด
พ.ศ. 2484 มีประกาศพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม เปลี่ยนชื่อ กระทรวงธรรมการ เป็น กระทรวงศึกษาธิการ และเปลี่ยนชื่อ กรมธรรมการ เป็น กรมการศาสนา
ที่สุด พ.ศ. 2545 ในวันที่ 3 ตุลาคม มีการแบ่งส่วนราชการกรมการศาสนาเดิมออกเป็น 2 หน่วยงาน คือ กรมการศาสนา สังกัดกระทรวงวัฒนธรรม และสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เป็นหน่วยงานที่ขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี
สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติมีดวงตราสัญลักษณณ์รูปธรรมจักรบนฐานดอกบัว เรียกว่า ไตรรัตนจักร ดอกบัวแทนพระพุทธเจ้า พระอริยสงฆ์ และดอกบัว 7 กลีบ แทนดอกบัว 7 ดอก ที่เกิดขึ้นรองรับพระบาทของเจ้าชายสิทธัตถะเมื่อคราวประสูติ หรือแทนโพชฌงค์ 7
ธรรมจักร แทนพระธรรม คือ อริยสัจสี่ อันเป็นแก่นของพระพุทธศาสนาที่ทรงแสดงในวันเพ็ญเดือน 8 วันที่พระรัตนตรัยครบสมบูรณ์, ซี่ธรรมจักร 12 ซี่ แทนการรู้แจ้งอริยสัจแต่ละข้อด้วยญาณ ทั้ง 3 (สัจจญาณ, กิจจญาณ, และกตญาณ-3×4=12)
พระบาลีในธัมมจักกัปปวัตตนสูตรว่า ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ อปฺปฏิวตฺติยํ แปลว่า กงล้อคือพระธรรมอันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงหมุนไปแล้ว ไม่มีใครหมุนกลับได้
สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติมีภารกิจเกี่ยวกับการดำเนินงานสนองงานคณะสงฆ์และรัฐ โดยการทำนุบำรุง ส่งเสริมกิจการพระพุทธศาสนา ให้การอุปถัมภ์ คุ้มครองและส่งเสริมพัฒนางานพระพุทธศาสนา ดูแล รักษา จัดการศาสนสมบัติ พัฒนาพุทธมณฑลให้เป็นศูนย์กลางทางพระพุทธศาสนา รวมทั้งให้การสนับสนุนส่งเสริม พัฒนาบุคลากรทางศาสนา
