สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง
สมเด็จฯพระพันปีหลวงของไทยตั้งแต่อดีตมีพระนามว่าอะไรบ้าง
จารุรัตน์
ตอบ จารุรัตน์
คำตอบอ้างอิงข้อมูลจากวิกิพีเดียที่ระบุว่า สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง คือ พระบรมราชินีของพระมหากษัตริย์รัชกาลก่อน และเป็นพระราชมารดาของพระมหากษัตริย์รัชกาลปัจจุบัน
ย้อนไปสมัยกรุงสุโขทัย จารึกวัดบูรพารามและจารึกวัดตาเถรขึงหนัง เรียกตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในราชวงศ์พระร่วงว่า พระกันโลง เช่น สมเด็จพระศรีธรรมราชมาดา พระกันโลงในสมเด็จมหาธรรมราชาธิราช
กรุงศรีอยุธยาและธนบุรี ตำแหน่งสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในราชสำนักอยุธยาตอนปลายเรียกว่า กรมพระเทพามาตย์ ซึ่งตกทอดมาจนถึงรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เจ้านายฝ่ายในที่ดำรงพระอิสริยยศที่กรมพระเทพามาตย์ เท่าที่ปรากฏพระนาม ได้แก่ กรมพระ เทพามาตย์ (กัน) พระมเหสีในสมเด็จพระเพทราชา เป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8, กรมพระเทพามาตุ (พลับ) (เดิมมีพระอิสริยยศที่ กรมหลวงพิพิธมนตรี) พระมเหสีในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ เป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรและสมเด็จพระที่นั่ง สุริยาศน์อมรินทร์ และกรมพระเทพามาตย์ (นกเอี้ยง) พระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี
กรุงรัตนโกสินทร์ ในช่วงต้นยังคงยึดบรรทัดฐานยุคกรุงศรีอยุธยา ได้แก่ สมเด็จกรมพระอมรินทรามาตย์, สมเด็จกรมพระศรีสุริเยนทรามาตย์ และกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ เป็นต้น
กระทั่งล่วงถึงสมัยรัชกาลที่ 6โปรดให้เฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จพระบรมราชชนนีว่า สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพระพันปีหลวง และทรงแก้ไขพระนามพระบรมอัฐิของสมเด็จพระอัครมเหสีและพระราชชนนีในรัชกาลก่อนทั้งสิ้น โดยทรงตัดคำว่า มาตย์ อันเป็นชื่อขุนนางเจ้ากรมออก แล้วเพิ่มคำว่า พระบรมราชินี อันเป็นแบบแผนที่ใช้มาจนถึงปัจจุบัน
สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี พระอรรคชายาเดิมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นสมเด็จพระพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย, สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี เป็นสมเด็จพระพันวษาในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นสมเด็จพระพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
สมเด็จพระศรีสุลาลัย พระสนมเอกในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นสมเด็จพระพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว, สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระราชเทวีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นสมเด็จพระพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จพระบรมราชินีนาถในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จพระบรมราชินีนาถในพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว
