จากลั่นทมสู่ลีลาวดี
ลั่นทมสวยงาม อยากทราบว่าทำไมถึงต้องเปลี่ยนชื่อมาเป็นลีลาวดี มีหลักฐานจริงๆ ไหม
รัศมิ์
ตอบ รัศมิ์
องค์ บรรจุน คอลัมนิสต์เกี่ยวกับมอญ อธิบายไว้ในบทความ“จำปามอญ จำปาขอม จำปาลาว กับลั่นทมสยามและลีลาวดี” ในศิลปวัฒนธรรม ว่า ลั่นทม หรือ Plumieria ได้ชื่อมาจาก ชาร์ลพลัมเมอร์ นักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศสผู้ค้นพบลั่นทมแห่งหมู่เกาะแคริบเบียน ทวีปอเมริกาใต้ ก่อนนำกลับมาราชสำนักตามคำบัญชาให้ออกค้นหาพืชพันธุ์แปลกใหม่ ภายหลังจึงได้รับ ตั้งชื่อทางวิชาการเป็นภาษาฝรั่งเศสว่า Frangipani (กลิ่นหอม) และมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Plumeria rubra L.
นักวิชาการเกษตรไทยเชื่อว่า ลั่นทมในประเทศไทยถูกนำเข้ามาจากอเมริกาใต้เมื่อราว 500 ปีก่อนโดยนักเดินเรือชาวสเปนหรือโปรตุเกส บ้างว่าเข้ามาสมัยสมเด็จพระนารายณ์ สมัยกรุงศรีอยุธยา ตามที่รับรู้กันดีว่ายุคนั้นมีฝรั่งมาค้าขายกับอยุธยาจำนวนมาก
จากตำนาน พงศาวดาร และจารึกภาษามอญทำให้เห็นว่า แม้มอญจะใกล้ชิดกับอินเดียทั้งทางด้านศาสนา วัฒนธรรม และโดยเฉพาะอักษรภาษามาอย่างยาวนาน แต่มอญก็มีคำเรียกพันธุ์ไม้ชนิดนี้เป็นของตนเองต่างหาก จึงน่าเชื่อได้ว่า ก่อนการมาถึงของ“จำปากะ” จากอินเดีย ไม่เพียงแต่มอญ ชาวอุษาคเนย์เองก็คงจะมีไม้ดอกที่ชื่อว่า “จำปา” อยู่ก่อนแล้ว แม้ภายหลังต่อมาคนไทยจะเรียกขานว่า “ลั่นทม” ก็ตามที
เมื่อพิจารณาในส่วนของการเรียกชื่อพันธุ์ไม้นี้ของมอญพบว่ามอญน่ารู้จัก “จำปา” (ลั่นทม) ก่อน “จำปากะ” (จำปา) จึงอาจเป็นไปได้ว่า ต้นจำปาของมอญ เขมร และลาว หรือลั่นทม ของไทย น่าจะเป็นต้นไม้พื้นถิ่นของภูมิภาคนี้หรือไม่ก็เป็นพืช ต่างถิ่นที่เข้ามาก่อน หรืออาจจะมีความเป็นมาที่ซับซ้อนกว่านี้ก็เป็นได้เพราะเพียงคำว่า “ลั่นทม” เองก็แปลกประหลาด
ด้วยเพื่อนบ้านสุวรรณภูมิล้วนเรียกขานด้วยชื่อ “จำปา” ด้วยกันทั้งสิ้น แต่นั่นก็ไม่ใช่เหตุที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนชื่อ เพราะเหตุที่มันถูกพยายามเปลี่ยนชื่อ มาจากชื่อของมันโดยตัวของมันเอง ไม่เกี่ยวข้องกับความแปลกประหลาดเมื่อเทียบกับเพื่อนบ้าน
อย่างไรก็ตาม การสืบค้นไม่พบหลักฐานว่าใครเป็นผู้เปลี่ยนชื่อจาก ลั่นทม เป็น “ลีลาวดี” แม้จะร่ำลือกันว่า สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เป็นผู้พระราชทานชื่อให้ แต่ก็มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องออกมาปฏิเสธแล้ว ดังนั้นจึงน่าจะ เชื่อได้ว่าคงมีคนคิดชื่อใหม่ขึ้นไล่เลี่ยกับเมื่อคราวสร้างสนามบินสุวรรณภูมิ ช่วง พ.ศ. 2547-48
ครั้งนั้นมีเตรียมการสั่งต้นลั่นทมในนามลีลาวดีเข้าไปตกแต่งสนามบินสุวรรณภูมิจำนวนมาก อ้างว่าเป็นต้นไม้มงคลนามพระราชทาน คราวนั้นเกิดกระแส “ลั่นทมฟีเวอร์” เจ้าของสวนไม้ดอกไม้ประดับปลูกเลี้ยงกันไม่ทัน พาขาดตลาด ลั่นทมเก่าแก่ตามวัดถูกขโมยขุดไปขายไม่เว้นแต่ละวัน มีการนำมาทำไม้กระถางตกแต่งบ้านเรือนกันเอิกเกริก ทั้งที่ก่อนหน้านั้นไม่นานยังตั้งข้อรังเกียจว่าจะพาเจ้าของบ้านทุกข์ระทม และเมื่อกระแสซาลง
หลังการตรวจสอบงบประมาณในการจัดสวนและจัดซื้อต้นลั่นทมที่สูงถึง 700 ล้านบาท เจ้าของสวนที่ซื้อหรือเลี้ยงไว้รอเก็งกำไรก็ทุกข์ระทมจริงๆ เพราะขายไม่ออก
