อาสาฬหบูชา:ปฐมเทศนา
ในวันอาสาฬหบูชา พระพุทธเจ้าแสดงปฐมเทศนาว่าอย่างไร
ทิพย์
ตอบ ทิพย์
หลังจากตรัสรู้และตั้งพระทัยที่จะนำสิ่งที่ตรัสรู้มาสอนแก่มนุษย์ทั้งหลาย พระพุทธองค์ทรงระลึกถึงปัญจวัคคีย์ ผู้ที่เคยอุปัฏฐากในระหว่างที่ทรงบำเพ็ญทุกรกิริยา และทรงทราบด้วยพระญาณว่าปัญจวัคคีย์พำนักอยู่ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี
พระพุทธองค์ใช้เวลา 11 วัน เป็นระยะทางกว่า 260 กิโลเมตร เสด็จจากตำบลอุรุเวลา สถานที่ตรัสรู้ ไปยังที่พักของเหล่าปัญจวัคคีย์โดยเสด็จไปถึงในวันเพ็ญเดือน 8 (อาสาฬหมาส)
พระพุทธองค์ตรัสว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตถาคตเป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้เองโดยชอบ ท่านทั้งหลายจงเงี่ยโสตลงเถิด เราจะสั่งสอนอมตธรรมที่เราบรรลุแล้ว เราจะแสดงธรรม เมื่อท่านทั้งหลายปฏิบัติตามที่เราสั่งสอนอยู่ ไม่ช้าเท่าไรก็จักทำให้แจ้งซึ่งที่สุดพรหมจรรย์ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งไปกว่าที่กุลบุตรทั้งหลายออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบต้องการ ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบัน แล้วเข้าถึงอยู่”
พระพุทธองค์ทรงพาเหล่าปัญจวัคคีย์ไปสู่ป่าอิสิปตนมฤคทายวันอันร่มรื่น แล้วทรงแสดง “ธัมมจักกัปปวัตนสูตร” ซึ่งเรียกว่า “ปฐมเทศนา” เป็นการยังธรรมจักร คือการเผยแผ่พระธรรมให้เป็นไปเป็นครั้งแรกในโลก
พระพุทธองค์ทรงกล่าวสรุปถึงเนื้อหาของการแสดงพระปฐมเทศนาไว้ในสัจจวิภังคสูตร มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ ว่า
“ภิกษุทั้งหลาย ตถาคตผู้อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ประกาศ อนุตตรธรรมจักรให้เป็นไปแล้ว ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล้นครพาราณสี, เป็นพระธรรมจักรที่สมณพราหมณ์, เทพ มาร พรหม หรือใครๆ ในโลก จะต้านทานให้หมุนกลับไม่ได้ (คือความจริงที่ ไม่มีผู้ใดปฏิเสธได้) ข้อนี้คือ การบอก การแสดง การบัญญัติ การแต่งตั้ง การเปิดเผย การจำแนก และการทำให้ง่าย ซึ่งความจริงอันประเสริฐสี่ประการ สี่ประการนั้นได้แก่ ความจริงอันประเสริฐคือความทุกข์, ความจริงอันประเสริฐคือเหตุให้เกิดทุกข์, ความจริงอันประเสริฐคือความดับไม่เหลือแห่งทุกข์, และความจริงอันประเสริฐคือทางที่ทำให้ผู้ปฏิบัติตามลุถึงความดับไม่เหลือแห่งทุกข์”
เมื่อพระพุทธองค์ตรัสแสดงพระปฐมเทศนานี้อยู่ ดวงตาเห็นธรรมได้เกิดขึ้นแก่ท่านโกณฑัญญะว่า “สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งมวลล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา” ท่านโกณฑัญญะได้สำเร็จเป็นพระอริยบุคคลแล้ว
พระพุทธองค์ทรงทราบความที่พระโกณฑัญญะเป็นผู้ได้ดวงตาเห็นธรรม มีความเข้าใจอย่างแจ่มแจ้งในคำสอนของพระองค์ จึงทรงเปล่งพระอุทานว่า “อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญ ท่านผู้เจริญ ท่านโกณฑัญญะ รู้แล้วหนอ” เพราะเหตุนั้น คำว่า อัญญา จึงได้เป็นคำนำหน้าชื่อของท่านพระโกณฑัญญะ
เมื่อท่านพระโกณฑัญญะได้บรรลุโสดาบันแล้ว จึงได้กราบทูลขอบรรพชาอุปสมบท พระพุทธองค์จึงประทาน เอหิภิกขุอุปสัมปทา ว่า “เธอจงเป็นภิกษุ มาเถิด ธรรมอันเรากล่าวดีแล้ว เธอจงประพฤติพรหมจรรย์ เพื่อทำที่สุดทุกข์โดยชอบเถิด”
ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะจึงนับเป็น “พระสงฆ์อริยสาวก องค์แรก” ในพระพุทธศาสนา ซึ่งวันนั้นเป็นวันเพ็ญกลางเดือน อาสาฬหะ หรือเดือน 8 เป็นวันที่พระรัตนตรัยบังเกิดขึ้นในโลกเป็นครั้งแรก คือมี พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ครบบริบูรณ์
