พระธาตุศรีสองรัก
น้าชาติ อยากทราบความเป็นมาพระธาตุศรีสองรัก
วีร์
ตอบ วีร์
คำตอบสรุปจากบทความ “พระธาตุศรีสองรัก คือใครรักกับใคร? ค้นต้นตอที่นำมาสู่ความศรัทธาและประเพณีพื้นถิ่น” โดย กัลญาณี กิจโชติประเสริฐ ดังนี้
เมื่อประมาณ 400 ปีก่อน ณ บริเวณริมฝั่งน้ำหมัน (ปัจจุบันอยู่ในพื้นที่ อ.ด่านซ้าย จ.เลย) ได้เกิดเหตุการณ์ยิ่งใหญ่ในประวัติศาสตร์ของ 2 อาณาจักรริมฝั่งโขง คือการประกาศราชไมตรีระหว่างกรุงศรีอยุธยาและกรุงศรีสัตนาคนหุต โดยสร้างองค์พระธาตุศรีสองรักเป็นสักขีพยาน
รูปแบบสถาปัตยกรรม เป็นเจดีย์ศิลปะล้านช้าง ตั้งอยู่บนฐานเขียงเตี้ย รองรับชั้นบัวคว่ำบัวหงายแบบย่อมุมไม้สิบสอง โดยทําส่วนมุมให้ตวัดงอนขึ้น ถัดขึ้นไปเป็นองค์ธาตุทรงบัวเหลี่ยม ตกแต่งมุมด้านล่างทั้งสี่ด้านด้วยกาบลายสามหยักและขมวดก้นหอย เหนือขึ้นไปเป็นส่วนยอดเรียวแหลมประดับด้วยฉัตรและเม็ดน้ำค้าง
หลักศิลาจารึกพระธาตุศรีสองรักบันทึกถึงการประกาศราชไมตรีและปักปันเขตแดนระหว่างกันของสองอาณาจักร เมื่อเทียบปีศักราชตรงกับรัชกาลของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชแห่งกรุงศรี สัตนาคนหุต (ล้านช้าง) และสมเด็จพระมหาจักรพรรดิแห่งกรุงศรีอยุธยา โดยสร้างพระธาตุศรีสองรักขึ้นเป็นสักขีพยาน
หลักศิลาจารึกพระธาตุศรีสองรักด้านหนึ่งใช้อักษรธรรมจารึกโดยฝ่ายกรุงศรีสัตนาคนหุต อีกด้านหนึ่งใช้อักษรขอมจารึกโดยฝ่ายกรุงศรีอยุธยา ข้อความกล่าวถึงพระราชพิธีกระทําสัตยาบันและการสร้างพระธาตุศรีสองรัก …แรกกระทําสร้างแปลงอุทิศเจดีย์ธาตุศรีสองรัก เจ้าสร้างปีวอกโทศก เถิงปีกุนเบญจศก เดือน 6 ขึ้น 14 ค่ำ… ตรงกับปีพุทธศักราช 2103-2106
นอกจากเรื่องทางประวัติศาสตร์ ยังมีตำนานเล่าว่า ระหว่างก่อสร้าง มีการป่าวประกาศให้ชาวบ้านนําสิ่งของมีค่ามาทําบุญบรรจุในองค์พระธาตุ ชายหญิงชื่อคงและมั่น ฐานะยากจน ได้ตั้งจิตอธิษฐานขออุทิศตัวถวายเป็นพุทธบูชา เข้าไปอยู่ภายใน พระธาตุแล้วให้ก่ออิฐปิดตาย เมื่อสิ้นชีวิต ดวงวิญญาณจึงสิงสถิตอยู่ดูแลรักษาพระธาตุตลอดไป
ตำนานสํานวนที่สองเล่าถึงชายหญิงที่ถูกผู้ใหญ่กีดกัน ทั้งคู่แอบมาพบกันภายในพระธาตุเพราะมิดชิดจากผู้คน วันหนึ่ง พระธาตุถูกก่ออิฐปิด ทั้งคู่สิ้นใจตายอยู่ในนั้น ชาวบ้านจึงพากันเรียก “พระธาตุศรีสองรัก” เป็นอนุสรณ์ความรักมั่น
ยังมีตํานานอีกสํานวนเล่าว่า ในการสํารวจหาสถานที่ที่จะก่อสร้างพระธาตุ ได้พบอูบมุงแห่งหนึ่งริมฝั่งลําน้ำอู ภายในมีห่อผ้าสีดําบรรจุอัฐิ ต่อมากษัตริย์ทั้งสองนิมิตตรงกันว่าอูบมุงแห่งนี้เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุส่วนองคุลีนิ้วก้อยของพระพุทธเจ้า จึงให้สร้างพระธาตุศรีสองรักขึ้นในที่แห่งนี้โดยครอบทับอูบมุงไว้
สิ่งหนึ่งที่เห็นได้คือความเชื่อถือและศรัทธาของคนในท้องถิ่นที่มีต่อพระธาตุศรีสองรัก ว่านอกจากจะเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ มีดวงวิญญาณบรรพบุรุษสิงสถิตอยู่เพื่อปกปักรักษา ยังเป็น สถานที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ สะท้อนแนวคิดเรื่องบาปบุญและการใช้จารีตทางศาสนาเป็นระเบียบควบคุมสังคมให้ยึดมั่นกระทําความดี ส่งผลให้เกิดประเพณีทําบุญพระธาตุศรีสองรักเป็นประจําทุกปีในวันเพ็ญเดือน 6 ตามฤกษ์สร้างพระธาตุเมื่อครั้งอดีต
