คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ประชุมด้านการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน เมื่อวันที่ 24 เมษายน 2566 เกี่ยวกับมาตรการในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชน
มีมติให้เสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมต่อกระทรวงกลาโหมให้ยกเลิกกฎเสนาบดีกระทรวงกลาโหม พ.ศ.2455 ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับทหารรับใช้
รวมถึงยกเลิกระเบียบหรือขั้นตอนปฏิบัติเกี่ยวกับการอนุญาตให้นายทหารสัญญาบัตรระดับสูงสามารถขอทหารชั้นผู้น้อยไปรับใช้เป็นการส่วนตัวด้วย
โดยให้ดำเนินการภายใน 90 วัน นับแต่วันที่ได้รับแจ้งรายงานนี้ นับเป็นก้าวย่างที่สำคัญที่รุกคืบเข้าไปตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ในสถาบันกองทัพไทย
รายงานระบุว่ากฎเสนาบดี รวมทั้งระเบียบหรือขั้นตอนปฏิบัติที่เกี่ยวกับการนำทหารไปรับใช้ พิจารณาแล้วเห็นว่าเปิดช่องให้นายทหารสัญญาบัตร สามารถมีทหารรับใช้ได้ถึงระดับบุตรและภรรยา ในกิจการบ้านเรือนทุกประการ
ต่อมามีการปรับปรุงโครงสร้างการบริหารราชการภายใน ตามพระราชบัญญัติจัดระเบียบราชการกระทรวงกลาโหม พ.ศ.2551 มีผลให้ไม่มีอัตรากำลังพลตำแหน่ง “ทหารรับใช้” อีกต่อไป
แต่ก็มีการจัดกำลังพลตำแหน่ง “พลทหารบริการ” ขึ้นมาเพื่อปฏิบัติงานด้านต่างๆ รวมทั้งภารกิจอื่นตามแต่ต้นสังกัดอนุญาตเป็นครั้งคราว เช่น การช่วยเหลืองานนายทหารชั้นผู้ใหญ่ซึ่งเกษียณราชการไปแล้ว เป็นต้น
แม้กระทรวงกลาโหมและแต่ละกองทัพจะไม่ได้นำบทบัญญัตินี้มาใช้บังคับทางปฏิบัติ แต่ไม่อาจปฏิเสธได้ว่า กฎเสนาบดีดังกล่าวยังมีสภาพบังคับอยู่ และกลายเป็นธรรมเนียมให้มีทหารรับใช้อย่างต่อเนื่องมาจนตราบปัจจุบัน
นอกจากนี้ ยังเห็นว่ากฎเสนาบดีดังกล่าว รวมทั้งระเบียบหรือขั้นตอนปฏิบัติเกี่ยวกับการอนุญาตให้นำพลทหารบริวารไปใช้ในภารกิจอื่นที่มิใช่การปฏิบัติงานด้านธุรการ งานสุขาภิบาลและดูแลสถานที่ของทางราชการนั้น
ย่อมถือเป็นช่องว่างที่ให้อำนาจแก่นายทหารระดับสูงที่จะขอตัวทหารชั้นผู้น้อยไปดูแลรับใช้ และสุ่มเสี่ยงที่ผู้มีอำนาจเหนือจะกระทำการที่เป็นการลดทอนศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ด้วยเช่นกัน
อีกทั้งขัดต่อรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 และไม่สอดคล้องกับกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) ที่ประเทศไทยเป็นภาคีและมีพันธกรณีต้องปฏิบัติตาม
ดังนั้น กระทรวงกลาโหม ตลอดจนเหล่าทัพจะต้องรีบนำมาพิจารณายกเลิกโดยเร็ว เพื่อให้สอดคล้องกับบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญและกติการะหว่างประเทศ ป้องกันและยุติมิให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนเสียเอง
