นักษัตร : รู้ไปโม้ด โดยน้าชาติ ประชาชื่น
นักษัตร : รู้ไปโม้ด โดยน้าชาติ ประชาชื่น – น้าชาติคะ ชื่อ ปีกุน ปีมะแม ปีต่างๆ ได้มาอย่างไร อยากรู้
ภาณี
ตอบ ภาณี
เข้าเว็บไซต์สำนักงานราชบัณฑิตยสภา http://www.royin.go.th มีคำอธิบายว่า คำว่า นักษัตร (อ่านว่า นัก-สัด) หมายถึง ชื่อรอบเวลา กำหนด 12 ปี เป็น 1 รอบ เรียกว่า 12 นักษัตร โดยกำหนดให้สัตว์เป็นเครื่องหมายในปีนั้นๆ คือ ปีชวด มีหนูเป็นเครื่องหมาย ปีฉลู-วัว ปีขาล-เสือ ปีเถาะ-กระต่าย ปีมะโรง-งูใหญ่ ปีมะเส็ง-งูเล็ก ปีมะเมีย-ม้า ปีมะแม-แพะ ปีวอก-ลิง ปีระกา-ไก่ ปีจอ-หมา และปีกุน มีหมูเป็นเครื่องหมาย
การนับปีหรือกำหนดปีโดยมีสัตว์เป็นเครื่องหมายนี้ ส่วนใหญ่จะใช้กันในแถบเอเชีย เช่น ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม จีน ญี่ปุ่น ทิเบต ส่วนทางซีกโลกตะวันตกจะใช้ตัวเลขเป็นเครื่องกำหนด
สำหรับที่มา ที่ไปของการ ใช้รูปสัตว์เป็นเครื่องหมายในแต่ละปี ไม่สามารถยืนยันได้ว่าผู้ใดหรือชาติใดเป็นผู้คิดขึ้น และคิดมาตั้งแต่เมื่อใด แต่ในประเทศไทยมีหลักฐานว่าใช้ปีนักษัตรมาแล้วตั้งแต่สมัยสุโขทัย ดังข้อความที่ปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ 1 ด้านที่ 3 บรรทัดที่ 10 ว่า “เมืองนี้หาย ๑๒๑๔ ศกปีมะโรง” และด้านที่ 4 บรรทัดที่ 3-4 ว่า “ชาวอูชาวของมาออก ๑๒๐๗ ศกปีกุน”
วิธีการคำนวณว่าพุทธศักราชใดตรงกับปีนักษัตรใดนั้น ให้เอาปีพุทธศักราชตั้ง หารด้วย 12 แล้วเอาเศษมาเทียบ ดังต่อไปนี้ เศษ 1 ปี ตรงกับปีมะเมีย, เศษ 2 ปี ตรงกับปีมะแม, เศษ 3 ปี ตรงกับปีวอก, เศษ 4 ปี ตรงกับปีระกา, เศษ 5 ปี ตรงกับปีจอ, เศษ 6 ปี ตรงกับปีกุน, เศษ 7 ปี ตรงกับปีชวด, เศษ 8 ปี ตรงกับปีฉลู, เศษ 9 ปี ตรงกับปีขาล, เศษ 10 ปี ตรงกับปีเถาะ, เศษ 11 ปี ตรงกับปีมะโรง และถ้าลงตัวไม่เหลือเศษก็จะเป็นปีมะเส็ง
ยังมีข้อมูลจากวิกิพีเดียว่า ปีนักษัตร หรือ นักขัต เป็นปีตามปฏิทินสุริยคติไทยและชาติอื่นในเอเชียตะวันออก เช่น จีน เวียดนาม และญี่ปุ่น แบ่งเป็นรอบปี รอบละ 12 ปี แต่ละปีกำหนดสัตว์เรียกเป็นชื่อเรียงกันไป ทั้งนี้ ทางหนึ่งระบุว่า ความเชื่อเรื่องปีนักษัตรมีที่มาจากจีน เล่าว่า ในสมัยปีใหม่แรกของจีน คือ วันชิวอิก หรือวันที่ 1 เดือนอ้ายของจีน สัตว์ทั้งหลายมาชุมนุมกันหน้าวังหลวงของฮ่องเต้สวรรค์ ฮ่องเต้ประกาศให้สัตว์ 12 ชนิด ที่มาถึงก่อนวันชิวยี่ หรือวันที่ 2 เดือนอ้าย ได้รับแต่งตั้งเป็น องครักษ์ โดยใน 1 วัน สัตว์ 1 ชนิด อยู่ยาม 2 ชั่วโมง, สัตว์ 12 ชนิด อยู่ยาม 24 ชั่วโมง รวมเป็น 12 ยามเฝ้าวังหลวง
มีหลักฐานทางโบราณคดีพบว่า ตั้งแต่ก่อนยุคราชวงศ์ฉิน (221 ปีก่อนค.ศ.-207 ปีก่อนค.ศ) ก็มีปรากฏรูปปีนักษัตรแล้ว โดยใช้สัตว์ประเภทต่างๆ เป็นตัวแทนหรือสัญลักษณ์ อันได้แก่ ชวด ฉลู ขาล เถาะ มะโรง (มังกรฟ้า ราชวงศ์โจว-ฉิน มังกรมีขายาว 5 เล็บ ลำตัวคล้ายกวางมีปีก) มะเส็ง (พญางูขาว งูใหญ่ พญานาค) มะเมีย มะแม วอก ระกา จอ กุน
สำหรับสัตว์ประจำปีนักษัตร บางที่มีใช้ต่างกันไป ดังนี้ ปีกุน บางที่ใช้ช้างแทนสุกร เช่นภาคเหนือของไทย, ปีเถาะ บางชาติใช้แมวแทนกระต่าย เช่นเวียดนาม รวมถึงปีฉลูที่ใช้กระบือแทนวัว, ปีมะโรง บางชาติใช้งูใหญ่ หรือพญานาคแทนมังกร เช่น ไทย และปีมะแม ที่ญี่ปุ่นใช้แกะแทนแพะ
