ครูศิลป์-ครูช่าง-ทายาท ศิลปหัตถกรรมปี 2562
ศิลปหัตถกรรมปี 2562 – ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน) หรือ SACICT ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ “ครูศิลป์ของแผ่นดิน” “ครูช่างศิลปหัตถกรรม” และ “ทายาทช่างศิลปหัตถกรรม” ประจำปี 2562 เพื่ออนุรักษ์ รักษาคุณค่าภูมิปัญญา ทักษะฝีมือและองค์ความรู้เชิงช่าง สมบัติอันมีค่าไม่ให้สูญหายไป
คุณยายทองอยู่และผ้าซิ่นตีนจก
คุณยายทองอยู่ กำลังหาญ อายุ 88 ปี คลุกคลีในงานศิลปหัตถกรรมผ้าซิ่นมายาวนานถึง 68 ปี หนึ่งในผู้ที่ได้รับการเชิดชูเกียรติเป็น “ครูศิลป์ของแผ่นดิน” ประจำปี 2562 ประเภทเครื่องทอ (ผ้าซิ่นตีนจก ไทยวน–คูบัว จังหวัดราชบุรี) เล่าว่าเมื่ออายุ 14 ปี เริ่มเรียนรู้การทอผ้าจากคุณแม่ (คุณยายซ้อน กำลังหาญ) เพื่อใช้สวมใส่ในชีวิตประจำวัน มีการทอด้ายแบบง่ายๆ ไม่ได้มีลวดลายอะไร กระทั่งเกิดแรงบันดาลใจที่เป็นความทรงจำอันล้ำค่าในวัยเด็ก มีโอกาสเฝ้าฯ รับเสด็จ ในหลวงรัชกาลที่ 9 ได้ตามคุณแม่ไปงานทอดกฐิน คุณแม่ทอผ้าคลุมหัวนาคถวายในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งแม่นุ่งซิ่นตีนจกที่ทอเองกับมือเพื่อไปเฝ้าฯ รับเสด็จ
ครั้นเมื่อพระองค์ทอดพระเนตรเห็นจึงทรงถามคุณแม่และคุณยายว่า “ผ้าอะไรหรือจ๊ะที่นุ่ง ลายแปลกดีนะ ผ้าอย่างนี้ทำได้อีกหรือเปล่า” ทั้งคุณแม่และคุณยายดีใจสุดๆ จากการทอผ้าเล็กๆ ก็เริ่มมีหน่วยงานต่างๆ เข้ามาเยี่ยม สั่งทำ ส่วนตัวเองตั้งแต่นั้นมาก็เริ่มเรียนรู้วิธีการทำ “ผ้าซิ่นตีนจก” โดยคุณแม่ (คุณยายซ้อน) เป็นผู้ถ่ายทอดวิชาความรู้รวมทั้งเทคนิคจกขนเม่น
คุณยายซ้อนยังคงสืบสานงานทอผ้าซิ่นตีนจกโดยยึดถือวิธีทำแบบโบราณดั้งเดิมที่มีมากว่าร้อยปีไม่เปลี่ยนแปลง ทั้งการใช้ฟืมไม้ ลวดลายและสีสัน รวมไปถึงการจกขนเม่นที่ปัจจุบันหาช่างจกยากแล้ว ตลอดจนเปิดบ้านเป็นแหล่งเรียนรู้สืบสานและอนุรักษ์
“การได้รับเกียรติยกย่องเชิดชูเป็นครูศิลป์ของแผ่นดินในครั้งนี้รู้สึกดีใจ ความรู้ในการทำผ้าซิ่นตีนจกถือเป็นสมบัติที่ล้ำค่าที่สุดที่ได้รับไว้จากบรรพบุรุษ ยายจึงพยายามดำรงรักษามรดกภูมิปัญญานี้ไว้ไม่ให้สูญหายตราบเท่าที่ยังมีลมหายใจ” คุณยายทองอยู่กล่าว
ด้าน นายไพโรจน์ สืบสาม อายุ 40 ปี “ครูช่างศิลปหัตถกรรม ประจำปี 2562” ประเภทเครื่องประดับทองโบราณ (บางใหญ่ นนทบุรี) เล่าว่าเริ่มต้นเรียนจิตรกรรมไทยที่วิทยาลัยในวัง (ชาย) และเรียนต่อโรงเรียนเพาะช่าง ด้านการทำเครื่องประดับไทย หลังจากเรียนจบเข้าทำงานให้กับอาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย ครูศิลป์ของแผ่นดิน ตั้งแต่อายุเพียง 16 ปี เริ่มต้นจากงานซ่อมแซมของเก่า วัตถุโบราณ และพัฒนามาเป็นการทำเครื่องประดับทอง กว่า 20 ปีจึงตัดสินใจออกมาสร้างสรรค์งานด้วยตนเอง มีโอกาสจัดทำชุดเครื่องประดับทองโบราณให้กับโขนพระราชทาน
ไพโรจน์ สืบสาม
เครื่องประดับทองโบราณผลงานไพโรจน์
“เวลาที่ทำผลงานเสร็จแล้วคนได้ใช้และชอบ รู้สึกเต็มตื้นอยู่ข้างในหัวใจ สำหรับรางวัลเชิดชูเกียรติฯ ในครั้งนี้ รู้สึกดีใจที่มีคนเห็นความตั้งใจ เห็นคุณค่าในสิ่งที่เราทำ องค์ความรู้ต่างๆ ที่เรามีไม่ควรจางหาย สามารถต่อลมหายใจได้” นายไพโรจน์กล่าว
งานเครื่องประดับทองโบราณที่นายไพโรจน์ยังคงสืบทอดอยู่นั้นมีลวดลายเป็นเอกลักษณ์ เช่น ลายกระจังใบพฤกษ์ ลายพรรณพฤกษา ลายกระจังตาอ้อย ถือเป็นงานฝีมือลวดลายไทยโบราณที่สร้างสรรค์ตามแบบฉบับภูมิปัญญาดั้งเดิมทุกรายละเอียด
พิชิต นะงอลา
นายพิชิต นะงอลา อายุ 31 ปี “ทายาทช่างศิลปหัตถกรรมประจำปี 2562” ประเภทเครื่องโลหะ (งานดุนโลหะ) เล่าว่าเรียนจบด้านศิลปะเมื่ออายุ 17 ปี มีโอกาสเข้ามาเรียนรู้งานดุนโลหะกับครูดิเรกที่บ้านวัวลายศรีสุพรรณ เพราะต้องการนำมาประกอบอาชีพ เมื่อฝึกฝนได้ 1 ปีเกิดชื่นชอบงานดุนโลหะและคิดว่างานนี้สามารถพัฒนาต่อยอดไปได้หลายทาง จึงตัดสินใจเข้าศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยราชมงคลล้านนา ภาควิชาศิลปะไทย เพื่อนำความรู้มาต่อยอด
“งานดุนโลหะ” ของนายพิชิตที่ถ่ายทอดออกมาอยู่ที่ความชัดเจนของลวดลาย เล็ก ละเอียด อ่อนช้อย งดงามรอบด้านในรูปแบบลอยตัว จนกลายเป็นที่ขึ้นชื่อของชุมชนและเป็นของดีประจำจังหวัดเชียงใหม่ ผลงานชิ้นเอกคือ ผลงาน “ไตรภูมิ” ที่นำโลหะทั้ง 3 อย่าง (ทองเหลือง ทองแดง และอะลูมิเนียม) มารวมไว้ในชิ้นงานเดียว
