ไหว้ครู
คอลัมน์ รู้ไปโม้ด
โดย…น้าชาติ ประชาชื่น
ไหว้ครู – พิธีไหว้ครูที่นักเรียนต้องไหว้ มีความเป็นมาอย่างไร
คุณน้าของนักเรียน
ตอบ คุณน้าฯ
คำตอบนำมาจากข้อเขียนของ สุจิตต์ วงษ์เทศ คอลัมนิสต์เครือมติชน เรื่อง “ไหว้ครู” มาจาก “เลี้ยงผี” หลายพันปีมาแล้ว ระบุ เข้าทรงสมัยแรกเริ่มเป็นพิธีกรรมส่วนรวมของชุมชนหมู่บ้าน เพื่อความมั่นคง มั่งคั่ง และรอดพ้นโรคภัยไข้เจ็บ (ไม่เป็นกิจกรรมเพื่อส่วนตัวของใคร คนใดคนหนึ่ง)
ไหว้ครูสมัยแรกเริ่มก็เป็นพิธีกรรมร่วมกันของครูปัจจุบันกับศิษย์ปัจจุบัน คารวะหลักการทางนามธรรม โดยไหว้ครูผีขวัญที่ตายไปแล้ว (ไม่ใช่ศิษย์ปัจจุบันไหว้ครูปัจจุบัน) เข้าทรงและไหว้ครูมีรากเหง้าดั้งเดิมจากพิธีเลี้ยงผีบรรพชนตามความเชื่อในศาสนาผีของชุมชนดึกดำบรรพ์หลายพันปีมาแล้ว
ไหว้ครู หมายถึงแสดงคารวะหลักการทางนามธรรมที่แสดงออกด้วยพิธีเลี้ยงผีครูที่ตายแล้วได้รับยกย่องเป็นผีขวัญ บรรพชนครู ซึ่งสิงสู่อยู่ในเครื่องมือต่างๆ เป็นประเพณีทางนาฏศิลป์และดนตรีไทย บรรดาครูมนุษย์ (หรือครูปัจจุบัน) กับเหล่าลูกศิษย์ร่วมกันแสดงคารวะ ครูผี, เจ้า, เทพ, เทวดา (เช่น พระอิศวร)
ผู้เป็นครูในอดีตที่ตายไปแล้ว หรืออีกนัยหนึ่งรวมกันแสดงคารวะหลักการทางนามธรรมอย่างหนึ่ง โดยยกย่องครูอาวุโสคนหนึ่งทำหน้าที่ติดต่อสื่อสารระหว่างครูผีขวัญกับผู้เข้าร่วมพิธีด้วยภาษาร่าย (คือคำคล้องจองที่ยกย่องเป็นภาษาพิเศษ)
พิธีไหว้ครูอย่างนี้สืบเนื่องจากพิธีเลี้ยงผีของชุมชนดั้งเดิม แต่ปรับเข้ากับวัฒนธรรมหลวง (ซึ่งจำลองพิธีพราหมณ์พื้นเมืองของรัฐจารีต) พบเก่าสุดยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์ สมัย ร.4
นาฏศิลป์และดนตรีในไทย ยกย่องครูที่ตายแล้วเป็นผีขวัญบรรพชนครู สิงสู่อยู่ในเครื่องมือต่างๆ ได้แก่ เทริด, หน้ากาก, อาวุธ, เครื่องดนตรีทุกชนิดทุกประเภท เมื่อใช้ประกอบอาชีพทำมาหากินได้ปีหนึ่งต้องทำพิธีเลี้ยงผีเพื่อขอขมา แล้วเรียกใหม่ว่าไหว้ครู และครอบครู โดยเชิญเครื่องมือเหล่านั้นไว้บนแท่นพิธี ยกมือไหว้เครื่องดนตรี เพราะเชื่อว่ามีครูผี, ครูเทวดา สิงอยู่ ถือเป็นเครื่องมือศักดิ์สิทธิ์
ฉะนั้น เมื่อจะใช้งาน หรือใช้งานแล้ว ต้องยกมือไหว้เครื่องดนตรีนั้นๆ เพื่อแสดงความนอบน้อมเคารพเครื่องมือทำมาหากินอันศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเป็นความเชื่อสืบเนื่องจากผีสิงในเครื่องมือ เครื่องใช้ทำมาหากินยุคดึกดำบรรพ์
ครอบครู หมายถึงเริ่มประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้นั้นๆ เช่น ความรู้ด้านดนตรี, นาฏศิลป์, ฯลฯ ครูผู้ทำพิธีครอบ จะยกศีรษะพ่อแก่ (พระอิศวร) สัญลักษณ์ของครูผี หมายถึง วิชาความรู้ (หรือหลักการทางนามธรรมอย่างหนึ่ง) ครอบลงบนศีรษะของ ลูกศิษย์หรือผู้เรียนวิชา แสดงว่าเริ่มต้นเรียนวิชาความรู้อย่างสมบูรณ์และมั่นใจแล้ว ครูอ่านโองการในพิธีไหว้ครู
ครอบครู ต้องเข้าทรงเชิญพลังศักดิ์สิทธิ์จากครูผีมาครอบงำ หรือสิงสู่อยู่ในตัวตนครูอ่านโองการเสียก่อน ถึงจะเชื่อมพลังศักดิ์สิทธิ์จากครูผีมาครอบให้ลูกศิษย์ปัจจุบัน
การแต่งตัวของครูอ่านโองการในพิธีไหว้ครู ครอบครู ต่างจากปกติ เช่น โจงกระเบนชุดนุ่งขาวห่มขาว เป็นสัญลักษณ์แสดงว่าขณะนั้นถูกสิงด้วยพลังลี้ลับของครูผีอย่างสมบูรณ์แล้ว รำถวายมือ หรือจับมือทำเพลงดนตรี เครื่องมือต่างๆ หมายถึงวิชาความรู้จากครูผีได้ถ่ายทอดสู่ลูกศิษย์แล้ว
ไม่เคยพบหลักฐานตรงๆ สนับสนุนตามที่เชื่อต่อๆ กันมา ว่า ไหว้ครู ครอบครู ได้จากอินเดีย เป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมในศาสนาพราหมณ์ฮินดู มีแต่อ้างตามความเชื่อส่วนบุคคล
สำหรับการไหว้ครูสมัยปัจจุบันเป็นประเพณีเพิ่งสร้างขึ้นใหม่ไม่นานมานี้ กำหนดให้ศิษย์ปัจจุบันไหว้ครูมนุษย์ปัจจุบัน ด้วยกิริยาอาการยกย่องเทิดทูนสูงส่งอย่างยิ่ง โดยไม่เชื่อมโยงเกี่ยวข้องกับประเพณีดั้งเดิม เพื่อครอบงำและกล่อมเกลาให้ยอมจำนน ต่อความเหลื่อมล้ำทุกอย่างจนไม่กล้าแสดงความคิดต่างๆ แล้วไม่สร้างสรรค์ความคิดได้ด้วยตนเอง
ครูมนุษย์ปัจจุบันส่วนมากยังถูกครอบงำด้วยอำนาจและผลประโยชน์ส่วนตน ซึ่งเป็นมลทินอย่างยิ่ง เป็นที่รู้เห็นของศิษย์และของสาธารณชน เช่น คอร์รัปชั่นทุกอย่างที่ขวางหน้า กระทั่งงบอาหารกลางวันเด็กนักเรียนก็ถูกเบียดบังไปเป็นส่วนตน เป็นต้น
ไหว้ครูที่ไม่ควรไหว้สมัยปัจจุบัน จึงต้องทบทวนว่าสมควรทำต่อไปหรือไม่? ถ้าจำเป็นต้องทำจะทำแบบไหน? อย่างไร?
