โนรา
น้าชาติ ดีใจที่โนราไทยได้เป็นมรดก โลกผมขอประวัติความเป็นมาของการ แสดงนี้
ครูจอม
ตอบ ครูจอม
คำตอบนำมาจากบทความ “โนราภาคใต้ ไปจากภาคกลาง สมัยอยุธยา” โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ เผยแพร่ในเว็บไซต์ www. silpa-mag.com
“โนรา” เป็นคำกร่อนจาก “มโนห์รา” ชื่อนางเอกเรื่อง พระสุธน นางมโนห์รา เป็นละครชาวบ้านของรัฐอยุธยา แพร่หลายผ่าน เมืองเพชรบุรีลงคาบสมุทรถึงภาคใต้ในสมัยอยุธยา แม้ทุกวันนี้ ยังมีความทรงจำว่า ขุนศรีศรัทธานำโนราชาตรีจากกรุงศรีอยุธยาไปหัดให้ชาวเมืองนครศรีธรรมราช
โนราภาคใต้มาจากละครชาวบ้านภาคกลางสมัยอยุธยา ที่มีต้นตอจากการละเล่นเข้าทรงแก้บนในพิธีกรรมทางศาสนาผี ซึ่งเกี่ยวข้องโดยตรงกับความเชื่อเรื่องขวัญหลายพันปีมาแล้ว (ขวัญไม่ใช่วิญญาณทางศาสนาพราหมณ์-พุทธที่รับอินเดีย)
ละครชาวบ้านที่แพร่หลายขยายลงไปจากภาคกลางเป็นโนราในภาคใต้ แต่สมัยแรกถูกเรียก “ชาตรี” ซึ่งเป็นชื่อเรียกละครชาวบ้านรับจ้างเล่นแก้บนสมัยอยุธยาต่อเนื่องถึงสมัยธนบุรีและสมัยรัตนโกสินทร์ (ตอนต้นๆ) คำว่า “ชาตรี” กลายจากคำยืมภาษาสันสกฤตว่า “ยาตรี” หมายถึงนักแสวงบุญด้วยการยาตรา หรือการเดินทางย่างก้าวของเท้าทั้งคู่ ซึ่งผู้รับจ้างเล่นละครแก้บนต้องสร้างความน่าเลื่อมใสด้วยการเดินตระเวนแสวงบุญเสมือน “ยาตรี” หรือ “ชาตรี” หางานจากผู้ว่าจ้างไปตามชุมชนหมู่บ้าน
“มโนห์ราชาตรี” เป็นชื่อคล้องจองของชาวบ้านเรียกทั่วไป เนื่องจาก “ชาตรี” หรือละครแก้บนมักเล่นเรื่องนางมโนห์ราตามความนิยมดูของชาวบ้าน, “โนราชาตรี” เป็นคำกร่อนจากชื่อ “มโนห์ราชาตรี”, “โนรา” เป็นคำตัดให้สั้นจากชื่อ “โนราชาตรี”
ท่ารำ โนราเป็นละครชาวบ้านที่มีพัฒนาการหลายพันปีมาแล้วจากการละเล่นขับลำคำคล้องจองและสวมเล็บปลอมเต้นฟ้อนด้วยลีลายืด-ยุบ เนิบช้า วัฒนธรรมร่วมของอุษาคเนย์ ไม่เกี่ยวข้องหรือรับนาฏศิลป์อินเดียใต้ “กถากลิ” และ “กรณะ 108” ที่เร่าร้อนรวดเร็วรุนแรง แต่ครูโนราดั้งเดิมบางคนอาจเลียนแบบบางท่า ของกรณะ 108 เช่น ท่านม้วนกลม, ท่าแมงป่อง, ท่าล้อเกวียน เป็นต้น ซึ่งเป็นความสามารถและความรู้เฉพาะตัว แต่เป็น “ท่าตาย” ไม่ใช่ท่าเคลื่อนไหวต่อเนื่อง จึงไม่ยกเป็นลักษณะ ท่ารำสำคัญของโนรา และใช้ชี้ขาดไม่ได้ว่าท่ารำทั้งหมดของโนรามาจากนาฏศิลป์อินเดียใต้ (ตามที่พบในคำอธิบายของทางการด้านวัฒนธรรม)
เล็บปลอม เป็นวัฒนธรรมร่วมอุษาคเนย์หลายพันปีมาแล้ว พบเหลือตกค้างในพิธีกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ตามหมู่เกาะ และบางกลุ่มชนบริเวณลุ่มน้ำโขง การสวมเล็บปลอมเป็นสิ่งแสดงพลังอำนาจเหนือธรรมชาติสามารถปกป้องคุ้มครองและกำจัดผีร้ายจากชุมชน ขณะเดียวกันก็บันดาลให้อุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพันธุ์ว่านยาข้าวปลาอาหาร
เทริด เป็นเครื่องสวมหัวเมื่อเล่นละครในราชสํานักอยุธยา มีต้นเค้าแรกสุดเป็นกะบังหน้าในประติมากรรมแบบเขมรตั้งแต่ราวหลัง พ.ศ.1400 มักเรียก “เทริดโนรา” เพราะทางภาคใต้สวมศีรษะเมื่อเล่นโนรา (นับเป็นละครอยุธยาตกค้างเก่าแก่ที่สุด)
เพลงดนตรี มีต้นตอจากวัฒนธรรมร่วมอุษาคเนย์ ประกอบด้วยเครื่องมือหลัก 3 อย่าง ได้แก่ ฆ้อง, กลอง, ปี่ (เครื่องมืออื่นๆเพิ่มเข้ามาสมัยหลัง) โดยเฉพาะ “ปี่โนรา” ภาคกลางเรียก ปี่นอก แพร่หลายเก่าสุดบริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยาและโตนเลสาบกัมพูชา (เชื่อกันว่ามีต้นตอจากแคนที่มีเต้าแคน เพราะปี่นอกมีส่วนที่ป่องตรงกลางเหมือนเต้าแคน)
