ชวนรู้จัก Hoar frost (เหมยขาบ, แม่คะนิ้ง)
คอลัมน์ : Weather Wisdom โดย บัญชา ธนบุญสมบัติ

ช่วงหน้าหนาว หลายท่านอาจจะมีโอกาสขึ้นดอยสูงเพื่อชม “เหมยขาบ” หรือ “แม่คะนิ้ง” ผมจึงอยากให้ข้อมูลและเกร็ดเล็กๆ น้อยๆ เพิ่มเติม เพื่อให้การชมผลึกน้ำแข็งอันแสนงดงามเหล่านี้สนุกยิ่งขึ้นครับ

เริ่มจากกลไกการเกิดก่อน หากไอน้ำในอากาศ ซึ่งมีสถานะแก๊ส (ตาเปล่ามองไม่เห็น) กลายเป็นผลึกน้ำแข็ง โดยเกาะบนผิวของวัตถุต่างๆ เช่น ใบไม้ กิ่งไม้ ฯลฯ ฝรั่งเรียกว่า hoar frost หรือเขียนติดกันเป็น hoarfrost ก็ได้ คำๆ นี้ ผมขอทับศัพท์ว่า ฮอร์ฟรอสต์ ก็แล้วกัน

ฮอร์ฟรอสต์ยังมีอาจมีได้ 2 แบบครับ
แบบแรกเรียกว่า ฮอร์ฟรอสต์พร็อปเพอร์ (hoar frost proper) เกิดใกล้ผิวพื้นดินและผิวที่เกิดมักวางตัวในแนวระดับ รูปร่างผลึกน้ำแข็งอาจมีเป็นเกล็ด เข็มหรือพัด ดูตัวอย่างในภาพที่ 1 และ 2 ครับ

ชวนรู้จัก Hoar frost

ภาพที่ 1: ฮอร์ฟรอสต์พร็อปเพอร์ (ผลึกรูปเกล็ด) ภาพ: ขนบพรรณ บัวอุไร

 

ภาพที่ 2 : ฮอร์ฟรอสต์ พร็อปเพอร์ (ผลึกรูปเข็ม) ภาพ: ขนบพรรณ บัวอุไร

แบบที่สอง เรียกว่า แอดเวกชันฮอร์ฟรอสต์ (advection hoar frost) เกิดจากอากาศชื้นเคลื่อนที่เข้าปะทะกับผิววัตถุซึ่งมีอุณหภูมิต่ำกว่า 0 องศาเซลเซียส คำว่า advection หมายถึง การเคลื่อนที่ของอากาศในแนวระดับ ดูภาพที่ 3 ครับ

ภาพที่ 3 : แอดเวกชันฮอร์ฟรอสต์ ภาพ: ชบา ชมพู

ทีนี้มาดูความหมายที่ซ่อนอยู่ในชื่อกันหน่อยว่าทำไมฝรั่งถึงเรียกว่า hoar frost คำว่า hoar (หรือ hoary) แปลว่า แก่มาก หรือ มีผมหงอก ส่วนคำว่า frost หมายถึง น้ำแข็งสีขาวที่เกิดขึ้นเมื่ออากาศเย็นจัด มีอุณหภูมิติดลบ

ดูภาพที่ 4 ของ คุณชบา ชมพู ซึ่งอยู่ที่เยอรมนีสิครับ คุณชบา ชมพู บอกว่า “ภาพนี้ดิฉันถ่ายเองค่ะ ที่กองอยู่พื้นดินนั่นเป็นหิมะ แต่ที่ต้นไม้นั่นไม่ใช่หิมะนะคะ เรียกว่า hoar frost ต้นไม้หัวหงอก!

ภาพที่ 4 : ฮอร์ฟรอสต์ (บนต้นไม้) และหิมะ (บนพื้น) ภาพ: ชบา ชมพู

เมื่อได้รู้จักที่มาคำว่า hoar frost ในภาษาอังกฤษกันแล้ว คราวนี้ย้อนกลับมาดูที่ภาษาไทยบ้าง นั่นคือ คำว่า “เหมยขาบ” และ “แม่คะนิ้ง”

เหมยขาบ : คำว่า เหมยขาบ เพื่อนคนเหนือของผมทุกคนยืนยันตรงกันว่าได้ยินจากป้ออุ๊ยแม่อุ๊ย คำนี้จึงเป็นภาษาล้านนาแต่เดิม ทั้งนี้พจนานุกรมภาษาล้านนาระบุว่า “เหมย” แปลว่า “น้ำค้าง”

แม่คะนิ้ง : เท่าที่ผมสืบค้นได้ พบว่าเป็นคำภาษาถิ่นทางแถบจังหวัดเลย เพื่อนของผมคือ คุณวนิดา พรหมรักษา หรือ “กระติก” ปัจจุบันเป็นพยาบาลที่โรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น บอกว่า

“มายืนยันภาษาท้องถิ่น สมัยกระติกเป็นเด็ก ที่บ้าน (อ.ด่านซ้าย จ.เลย) จะเห็น “แม่ขะนิ้ง” อยู่ตามยอดหญ้าเกือบทุกเช้าของหน้าหนาวแล้วค่ะ ปู่ย่าตายายพาเรียกแบบนี้ แต่ไม่แน่ใจว่าในภาษาเขียนจะเขียนว่าอย่างไร ระหว่าง ขะนิ้ง กับ คะนิ้ง ถ้าเป็นภาษาพูดตามสำเนียงคือ “แหม่ขะนิ้ง” แต่ไม่แน่ใจว่าจะเป็นภาษาท้องถิ่นของที่ใดอีกบ้างหรือเปล่า”

กระติกยังเสริมด้วยว่า “ยินดีมากเลยค่ะที่ได้มีส่วนร่วมในการเผยแพร่ภาษาพื้นบ้าน ภาษาที่บ้านของกระติกจะค่อนข้างมีความแตกต่างกับภาษาพื้นบ้านอีสานทั่วไปอยู่บ้าง น่าจะคล้ายลาวหลวงพระบางค่ะ”

คำสุดท้าย “น้ำค้างแข็ง” ซึ่งปัจจุบันนิยมใช้เรียกแทน “เหมยขาบ” และ “แม่คะนิ้ง” กันพอสมควร แต่คำนี้มีความหมายทางกายภาพที่แตกต่างออกไปครับ

สมมติว่าเดิมมีหยดน้ำค้างอยู่บนใบไม้ใบหญ้าอยู่แล้ว น้ำค้างนี่ฝรั่งเรียกว่า dew ถ้าเน้นไปที่แต่ละหยด ฝรั่งเรียกว่า dewdrop โดยเขียนติดกัน (dewdrop แปลว่า a drop of dew) ทีนี้หากอากาศหนาวเย็นจัด หยดน้ำค้างก็จะแข็งตัวกลายเป็นน้ำแข็งเม็ดเล็กๆ ดูภาพที่ 5 ครับ

เม็ดน้ำแข็งซึ่งเกิดจากการที่หยด องค์การอุตุนิยมวิทยาโลก (WMO) เรียกว่า white dew ส่วนฝรั่งทั่วไปเรียกตรงๆ ว่า frozen dew แปลว่า น้ำค้างที่เย็นตัวลงจนกลายเป็นน้ำแข็ง น้ำแข็งที่เป็นเม็ดๆ แบบนี้ผมขอเรียกว่า “น้ำค้างแข็งตัว” เพื่อให้เข้าใจกลไกการเกิด หรือถ้าเรียกแค่ว่า “น้ำค้างแข็ง” ก็ได้ความหมายตรงดีครับ

ภาพที่ 5 : White dew หรือ น้ำค้างแข็ง(ตัว) ภาพ: ดวงพร เกี๋ยงคำ

เห็นไหมครับว่า “ฮอร์ฟรอสต์” ทั้งสองแบบมีรูปร่างแตกต่างจาก “น้ำค้างแข็ง(ตัว)” อย่างชัดเจน!

เวลาเราชวนกันไปดู “เหมยขาบ” หรือ “แม่คะนิ้ง” จึงหมายถึงไปชม “ฮอร์ฟรอสต์ (hoar frost)” เป็นหลัก เพราะมีรูปร่างเป็นเหลี่ยมมุมหรือเข็มอันสวยงาม ส่วนจะได้ “น้ำค้างแข็ง (white dew)” ติดมาด้วยหรือเปล่านั้นถือเป็นของแถม

ด้วยเหตุผลที่ว่ามานี้ ผมจึงขอเสนอว่า อยากให้เลือกใช้คำที่เหมาะสม เช่น “ไปดูเหมยขาบที่ดอยอินทนนท์” หรือ “ไปชมแม่คะนิ้งที่ภูเรือ” และใช้คำว่า “น้ำค้างแข็ง(ตัว)” เฉพาะสำหรับหยดน้ำค้างที่แข็งตัวจริงๆ เท่านั้น

ทั้งนี้ เพื่อให้ความหมายคมชัดในเชิงวิชาการ อีกทั้งยังแสดงถึงความละเอียดอ่อนในการอนุรักษ์ภาษาท้องถิ่นอันงดงามเอาไว้ด้วยครับ

บัญชา ธนบุญสมบัติ
www.facebook.com/buncha2509
[email protected]

แนะนำแหล่งข้อมูล
หากสนในน้ำแข็งในธรรมชาติอีกกว่า 20 แบบ ขอแนะนำหนังสือ Cloud Guide คู่มือเมฆและปรากฏการณ์ในชั้นบรรยากาศ ติดต่อ สนพ.สารคดี


โทร: 02-547-2700 ต่อ 111, 116
อีเมล: [email protected]
line id : 0815835040

…………………..

อ่าน Weather Wisdom ตอนก่อนหน้านี้ :

ติดตามข่าวสด

ข่าวเด่นประจำวัน