ยุทธหัตถีสู่วันกองทัพไทย – วานนี้ 25 ม.ค. “ตานี” ขอทราบความเป็นมาการนำวันกระทำยุทธหัตถีมาเป็นวันกองทัพไทย และความสับสนระหว่างวันที่ 18 และ 25 มกราคม
เมื่อวานตอบเบื้องต้นแล้วถึงสาเหตุที่ต้องเปลี่ยนแปลง วันกองทัพไทย สืบเนื่องมาจากการคำนวณวันสมเด็จพระนเรศวรทรงกระทำยุทธหัตถีผิดพลาด วันนี้มาดูเหตุแห่งความผิดพลาดนั้น
นายลอย ชุนพงษ์ทอง ปรึกษาราชบัณฑิตสภา อธิบายไว้ในการประชุมทางวิชาการปฏิทินไทยเชิงดาราศาสตร์ พ.ศ. 2550 ว่า สาเหตุของการคำนวณผิดพลาดน่าจะเกิดจากนับจำนวนวันถอยหลังจากวันเถลิงศกของปีนั้น ซึ่งใน ค.ศ.1593 ตรงกับวันที่ 9 เมษายน แต่เข้าใจผิดว่าวันเถลิงศกตรงกับ 15 เมษายน แบบ พ.ศ. 2522
การที่จะหาแรม 2 ค่ำ ต้องย้อนไป 2 เดือน 22 วัน หรือ 81 วัน ทำให้ได้ตรงกับวันอาทิตย์ที่ 24 มกราคม และปรับเป็นวันจันทร์ที่ 25 มกราคมตามพงศาวดาร
แต่การคำนวณที่ถูกต้องคือ วันเถลิงศกในยุคพระนเรศวร ตรงกับ 9 เมษายน เมื่อย้อนไป 81 วัน จะได้ตรงกับวันจันทร์ที่ 18 มกราคมพอดี ไม่ต้องมีการปรับแก้
นอกจากนี้ยังได้พิสูจน์ โดยใช้ปฏิทินแผ่นหมุน 5,000 ปี ซึ่งเป็นปฏิทินจันทรคติที่ได้ประดิษฐ์ขึ้นเองในสมัยเป็นนิสิตจุฬา และโปรแกรมคอมพิวเตอร์ปฏิทินไทย ยืนยันตรงกันว่า วันที่ 18 มกราคม ค.ศ. 1593 ตรงกับวันจันทร์ ดวงจันทร์มีดิถีตรงกับ แรม 1 หรือ 2 ค่ำ ขณะที่วันจันทร์ที่ 25 จะตรงกับแรม 8 หรือ 9 ค่ำ ซึ่งไม่ถูกต้อง
มีบันทึกว่า ม.ล.ปิ่น มาลากุล ก็ได้คำนวณไว้ตั้งแต่ พ.ศ.2499 ว่า ตรงกับ 18 มกราคม แต่ทางกองทัพไม่ทราบเรื่อง จึงมิได้นำไปใช้
โดยท่านเล่าไว้ว่า สมัยที่เป็นมหาดเล็กรับใช้อายุราว 15 ปี รัชกาลที่ 6 ทรงมีรับสั่งถามว่า สมเด็จพระนเรศวรทำยุทธหัตถี วันไหน ท่านว่าไปเปิดพงศาวดาร 3 ฉบับกล่าวไว้ไม่ตรงกันเลย จึงได้คิดวิธีทางคณิตศาสตร์และกระดานปฏิทินล้านปี เพื่อดูว่าวันเดือนปีนั้นตรงกับวันใดในสัปดาห์
และขอให้ อาจารย์สิงโต ปุกหุต แห่งท้องฟ้าจำลอง หมุนเครื่องฉายดาวย้อนหลังไปตามที่พงศาวดารทั้ง 3 ฉบับบันทึกไว้ พบว่า วันกระทำยุทธหัตถีที่บันทึกไว้ในพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ ระบุวันแรม 2 ค่ำ เดือนยี่ น่าจะตรงกับวันที่ 18 หรือ 19 มกราคม ค.ศ. 1593 จากนั้นตรวจสอบด้วยกระดานปฏิทินล้านปี ซึ่งเป็นปฏิทินสุริยคติ เพื่อหาว่าวันไหนเป็นวันจันทร์ และพบว่า วันจันทร์ดังกล่าวตรงกับวันที่ 18 มกราคม
วันกองทัพไทยยึดเอาวันกระทำยุทธหัตถีของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ซึ่งในสมัย พล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม ในช่วงปี 2523 ได้ใช้วันที่ 25 มกราคม (ก่อนหน้านั้นถือเอาวันที่ 8 เมษายน)
ต่อมานักประวัติศาสตร์ทักท้วงว่าการยึดเอาวันที่ 25 มกราคม 2135 เป็นวันยุทธหัตถีเป็นการคำนวณที่ผิดพลาด และพบว่าวันยุทธหัตถีตามบันทึกของพงศาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐฯ แท้จริงแล้วตรงกับวันที่ 18 มกราคม ตามปฏิทินปัจจุบัน
ผ่านมาถึงปี 2549 คณะรัฐมนตรี จึงมีมติให้วันที่ 18 มกราคมของทุกปี เป็นวันยุทธหัตถี ดังนั้นเพื่อดำรงความมุ่งหมายเดิมในการกำหนดวันที่ระลึกถึงกองทัพไทยและกองทัพบก กระทรวงกลาโหมจึงได้เปลี่ยนแปลงกำหนดวันกองทัพไทย และวันกองทัพบก จากเดิมวันที่ 25 มกราคม เป็นวันที่ 18 มกราคม โดยเริ่มตั้งแต่ปี 2550
