ธาตุก่องข้าวน้อยฆ่าแม่
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
อนุสาวรีย์ของการไถ่บาปในตำนานเรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ที่จังหวัดยโสธร ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ธาตุองค์นี้จึงมิใช่มหาธาตุหรือเจดีย์ที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้า หากเป็นธาตุที่สร้างขึ้นเพื่อไถ่บาปที่ได้ทำมาตุฆาต
ธาตุก่องข้าวน้อยมีอยู่ 2 องค์ ที่อยู่ในจังหวัดเดียวกัน
องค์แรก(ซ้าย) เป็นรูปแบบของสถูปที่เป็นสัญลักษณ์ของจักรวาลทัศน์หรือเขาพระสุเมรุมีขนาดใหญ่พอสมควร เรือนธาตุเป็นสี่หลี่ยมสี่ด้าน เป็นสัญลักษณ์ของทิศทั้ง 4 ของจักรวาล ตั้งอยู่บนฐานบฏ 3 ชั้น ย่อระดับเอกขันธ์ มีเรือนยอด 3 ชั้น แทน คติสวรรค์ ยอดบนไม่มีลวดลายเป็นดั่งอรูปพรหม
ด้วยเหตุที่มีรูปแบบที่นับได้ว่ามีความงามสมดุลอยู่ในตัวเอง จึงมีผู้ไม่เชื่อว่าชาวนาอันมีฐานะเป็นไพร่ในสังคมเดิม น่าจะไม่มีกำลังทางเศรษฐกิจและอำนาจมาสร้างอนุสรณ์สถานที่ดูไม่น่าจะเป็นสถูปที่งดงามเช่นนี้ได้ (ตัวรูปทรงของสถูปนี้คล้ายกับธาตุพระอานนท์ วัดมหาธาตุที่ จ.ยโสธร)
องค์สองเป็นธาตุขนาดเล็กที่อยู่ในเขต อ.เมือง จ.ยโสธร เช่นกัน เป็นเรือนธาตุองค์เล็ก ตั้งอยู่บนฐานบัวหงาย ตั้งอยู่ บนฐาน 9 ชั้น ไม่อยู่ใน คติหรือสัญลักษณ์ทางจักรวาลทัศน์
ธาตุหรือสถูปองค์นี้ ชาวบ้านในบริเวณนั้นเชื่อว่าเป็นธาตุก่องข้าวน้อย เพราะมีขนาดเล็กพอที่ชาวบ้านญาติพี่น้องของ ผู้สร้างที่อยู่ในฐานะไพร่เมือง ออกแรงออกทุนในฐานะสังคมของชาวนาชาวไร่ น่าจะมีกำลังสร้างได้
