คอลัมน์ สดจากเยาวชน
รัตนาภรณ์ ละมูลเจริญ
ในอดีต อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี เคยเป็นพื้นที่ป่าอุดมสมบูรณ์ ชาวบ้านที่อาศัยอยู่ในแถบนี้นอกจากคนไทยและชนเผ่าท้องถิ่นแล้ว ยังมีกลุ่มชาติพันธุ์ลาวครั่งลาวเวียงที่เดินทางอพยพมาจากเวียงจันทน์ ประเทศลาว ตั้งแต่ครั้งรัชกาลที่ 3 หรือเมื่อเกือบ 200 ปีมาแล้ว ทำให้ผู้คนในบริเวณนี้มีความหลากหลายทั้งทางวัฒนธรรม ภาษา ความเป็นอยู่ การแต่งกาย และต้องปรับตัวให้เข้ากับวิถีชีวิตของคนที่อยู่กับป่า
แม้ปัจจุบันจำนวนต้นไม้ป่าเขาบางส่วนจะถูกแปรสภาพเป็นพื้นที่เกษตรกรรม ไร่อ้อย ไร่ข้าวโพด แต่ที่อำเภอบ้านไร่แห่งนี้ยังคงถือเป็นแหล่งโอโซนที่สำคัญของประเทศ และยังคงมีร่องรอยวิถีชีวิตของคนที่หากินอาศัยอยู่กับป่าให้เห็น เรื่องราวในอดีตยังคงมีผู้สืบทอดและบอกเล่าให้เด็กๆ เรียนรู้
“สมัยก่อนมีป่าเยอะ ลุงก็จะเอากับดักสัตว์ออกไปดักไว้ตามริมป่าริมเขา พอได้สักตัวสองตัวลุงก็กลับแล้ว หาอยู่หากินแบบนี้ไม่ต้องใช้เงิน”
ลุงชมภู คณฑา อดีตพรานบ้าน ปัจจุบันเป็นหมอยา หมอสมุนไพร และหมอขวัญ ประจำบ้านสะนำ อ.บ้านไร่ จ.อุทัยธานี มักคอยบอกเล่าเรื่องราววิถีชีวิตในอดีตให้เด็กๆ อยู่เสมอ
ด.ญ.เกิดศิริ กองสอน หรือ น้องตุ๊กตา เด็กหญิงบ้านใกล้ ลุงชมภู มักใช้เวลาวันหยุดกับการเรียนรู้และเล่นสนุกจากเครื่องมือของใช้ในอดีตที่บ้านลุงชมภูสะสมเอาไว้
“ที่บ้านลุงชมภูมีของใช้โบราณให้ดูเยอะมากค่ะ ยิ่งกับดักสัตว์ยิ่งเยอะค่ะ มีทั้งที่ดักไก่ ที่ดักหนู ที่ดักแย้ มันซับซ้อนและสนุกมากค่ะ”
ก่อนจะประดิษฐ์เครื่องมือดักสัตว์ขึ้นมาได้แต่ละชิ้น สิ่งสำคัญของ ผู้ประดิษฐ์คือการรู้จักสัตว์ชนิดนั้นๆ เมื่อรู้พฤติกรรมของมันเราก็จะสามารถสร้างสรรค์เครื่องมือเพื่อดักหรือล่อสัตว์ อย่างเช่น คืนดักไก่ เป็นไม้ที่เหลาเป็นเส้นขนาดเล็กและมัดส่วนกลางและปลายไม้ด้วยเชือกเส้นบางๆ ต่อกันหลายๆ อัน จนกลายเป็นวงกลมขนาดใหญ่ วิธีดักจะนำไก่ตัวเมียมาล่อในวงคืนดักไก่ และเมื่อไก่ป่าตัวผู้มาเห็นก็จะพยายามเข้ามาหาไก่ตัวเมีย จนในที่สุดไก่ตัวผู้จะถูกคืนดักไก่พันธนาการ
“คืนดักไก่นี้ ลุงชมภูบอกว่าใช้ได้แค่ช่วงฤดูผสมพันธุ์ของไก่เท่านั้นค่ะ ถ้าเป็นช่วงอื่นอาจจะดักไม่ได้หรือดักได้น้อยค่ะ” ตุ๊กตาเล่าต่อ
ชาวบ้านในสมัยก่อนรู้จักสังเกตพฤติกรรม สัตว์ จึงทำให้สร้างสรรค์อุปกรณ์เครื่องใช้ต่างๆ ออกมาได้อย่างมีกลไกซับซ้อน เครื่องมือต่างๆ เป็นเหมือนเครื่องทุ่นแรง อาวุธ และของใช้สำหรับหาเลี้ยงชีพ
“เมื่อก่อนสามารถหากินจากป่าได้แบบพออยู่พอกิน แต่เดี๋ยวนี้มันไม่พออีกแล้ว เพราะคนที่ดักสัตว์เริ่มดักเพื่อเป็นอาชีพ เราจะเอาที่ดักสำหรับสัตว์เล็กสัตว์น้อยพวกนี้ไปดักเราก็สู้เขาไม่ได้อีกแล้ว และยิ่งคนดักเป็นอาชีพ สัตว์ก็เริ่มน้อยลงจนจะสูญพันธุ์ เราจึงควรอนุรักษ์มันไว้จะดีกว่า” ลุงชมภูสอนเด็กๆ
เรื่องราวพรานบ้านที่ลุงชมภูจะเล่ามีอีกมากมาย เช่นเดียวกับเครื่องมือเครื่องใช้โบราณที่ลุงสะสมไว้ยังมีอีก ตามตุ๊กตาและเพื่อนๆ ไปเที่ยวที่บ้านลุงชมภู เรียนรู้วิถีพรานบ้าน ในทุ่งแสงตะวัน ตอน เรื่องเล่าจากพรานบ้าน วันเสาร์ที่ 25 มีนาคม 2560 เวลา 06.25 น. ทางช่อง 13 และช่อง 33 ติดตามข่าวสารได้ที่ www.payai.com เพจ ทุ่งแสงตะวัน และ เพจ Payai TV
