ตำลึง หรือที่หลายคนคุ้นเคยในฐานะ “ผักริมรั้ว” แท้จริงแล้วมีถิ่นที่อยู่ตามธรรมชาติเหมาะสมในระบบนิเวศป่า ซึ่งต้องการร่มเงา ความชื้น และพืชพี่เลี้ยงในการเจริญเติบโต โดยเฉพาะไม้ยืนต้นและไม้ไผ่ ด้วยเหตุนี้ เมื่อมีการปลูกป่าในพื้นที่เกษตรผสมผสานอย่างเหมาะสม ตำลึงจึงเกิดขึ้นเองอย่างกลมกลืนกับธรรมชาติ และให้ผลผลิตที่ดี ใบใหญ่ รสชาติดี เก็บเกี่ยวได้ต่อเนื่องตลอดทั้งปี
คุณพอต-อภิวรรษ สุขพ่วง เจ้าของไร่สุขพ่วง อยู่ที่ตำบลจอมบึง อำเภอจอมบึง จังหวัดราชบุรี ผู้เป็นหัวแรงสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง และการสร้างรายได้ในชุมชน “ไร่สุขพ่วง” นับเป็นไร่ตัวอย่างของการน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มาประยุกต์ใช้ทำไร่นาสวนผสมอย่างมีไม่ขาดตกบกพร่อง
และไร่สุขพ่วงก็มีอะไรใหม่ๆ ให้เราตื่นเต้นได้อยู่เสมอ โดยครั้งนี้พระเอกของเรื่องคือ “ตำลึง” พืชพื้นบ้าน หรือผักริมรั้วที่เรารู้จักกันนี่แหละ หลายคนบอกไม่เห็นจะตื่นเต้นตรงไหน ก็คงจะใช่ถ้าบอกเรามองว่าตำลึงเป็นแค่ผักริมรั้วก็ไม่น่าตื่นเต้นจริงๆ นั่นแหละ แต่ถ้าบอกว่าเขาเอา “ตำลึง” มาบดทำเป็นผงชาเขียว นี่ตื่นเต้นจนตะลึงกันเลยใช่ไหม งั้นตามมาดูกันเลยว่าเขาทำกันยังไง
คุณพอต บอกว่า ส่วนตัวขอเรียกตำลึงว่าเป็นพืชมหัศจรรย์ เพราะมีสิ่งที่น่าทึ่งหลายอย่างอยู่ในพืชตัวนี้ ความน่าทึ่งแรกคือ การปลูกตำลึงแบบอิงธรรมชาติในสวนป่าแทบไม่ต้องใช้แรงงานมากนัก อาศัยกลไกธรรมชาติ เช่น นกช่วยแพร่กระจายเมล็ดผ่านผลสุก หรือเก็บเมล็ดตำลึงโรยไว้บริเวณโคนไม้ใหญ่ก็เพียงพอ ต้นตำลึงจะขึ้นเองในเวลาไม่นาน และยิ่งตัดยิ่งแตกยอด จึงสามารถเก็บขายได้อย่างต่อเนื่อง
ความน่าทึ่งที่สองคือ แม้ตำลึงจะเป็นพืชที่ขึ้นเอง แต่สรรพคุณและคุณค่าทางโภชนาการกลับไม่ธรรมดา อุดมไปด้วยโปรตีน แคลเซียม และเบต้าแคโรทีนที่สูง รวมถึงประโยชน์ทางยา เช่น บำรุงสายตา ลดน้ำตาลในเลือด และช่วยขับลม จึงเกิดแนวคิดนำตำลึงมาแปรรูปเพื่อให้สามารถบริโภคได้ตลอดปี โดยไม่ต้องพึ่งฤดูกาลนั่นเอง
ตำลึง…ไม่ได้เป็นแค่ผักริมรั้ว
แต่คือ ซูเปอร์ฟู้ด ของไทย!
เมื่อถามว่าทำไมเลือกที่จะเอาตำลึงมาแปรรูป คุณพอต บอกว่า อันดับแรกเลยคือตำลึงเป็นพืชที่ปลูกง่าย ขึ้นง่าย ถัดมาคือ เราอยากยกระดับจากพืชพื้นบ้านเคยถูกมองข้าม ให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์แปรรูปมูลค่าสูง และให้เป็นอีกหนึ่งตัวอย่างของการผสานภูมิปัญญาพื้นถิ่นกับนวัตกรรมเกษตรยุคใหม่ รวมถึงแสดงให้เห็นว่าการเกษตรแบบพึ่งพิงธรรมชาติสามารถสร้างทั้งอาหาร สุขภาพ และรายได้อย่างยั่งยืนในคราวเดียวกัน
โดยขั้นตอนการแปรรูปเริ่มจากการคัดเลือกใบตำลึงที่เหมาะสม ล้างให้สะอาดและหั่นเป็นชิ้นเล็ก แล้วนำไปอบด้วยลมร้อนที่อุณหภูมิต่ำ (ประมาณ 55 องศาเซลเซียส) นานถึง 16 ชั่วโมง จนได้ใบแห้งที่มีความชื้นต่ำ เพียง 1-2% ก่อนนำไปบดละเอียดจนได้เป็น “ผงตำลึง” ที่เก็บได้นานโดยไม่ต้องใช้สารกันบูด
หลายคนถามมาว่า เราใช้ตำลึงผงจากไร่สุขพ่วง กับเมนูอะไรได้บ้าง และรับประทานอย่างไรดี ที่น่าสนใจ คุณพอต อธิบายว่า สิ่งที่ทำให้ว้าวที่สุดตอนที่ทดลองนำผงตำลึงไปชงกับน้ำอุ่นหรือผสมกับนมสด กลับได้รสชาติที่คล้ายชาเขียวญี่ปุ่น หอม กลมกล่อม และไม่มีคาเฟอีน เป็นอีกทางเลือกหนึ่งของเครื่องดื่มสุขภาพที่เหมาะกับทุกเพศทุกวัย
นอกจากนี้ ยังอุดมไปด้วยคุณประโยชน์มากมาย เพราะ “ตำลึงผง” ของเราถูกอบด้วยอุณหภูมิต่ำเป็นระยะเวลานาน จึงสามารถรักษาคุณประโยชน์ในกลุ่มวิตามินไว้ได้อย่างครบถ้วน และยังอุดมไปด้วยแคลเซียม และโปรตีนที่มากมาย จะดีมากถ้าพวกเราสามารถรับประทานโดยไม่ผ่านความร้อน เช่นเป็นผงโรยอาหารโดยที่ไม่ต้องปรุง หรือชงเป็นเครื่องดื่มในเมนูเย็น เช่น ทำตำลึงนมสด และนำไปปั่นกับน้ำปั่นผักผลไม้ แต่เราก็ยังสามารถนำไปประกอบอาหารต่างๆ โดยปรุงด้วยความร้อน เช่น ไข่เจียว ไข่ตุ๋น ผัดผัก ต้มยำ ซุปต่างๆ ซึ่งกลุ่มแคลเซียม และโปรตีน จะยังคงไม่สลายไปในความร้อน
“ มะม่วงขาวนิยม” หรือ “ น้ำดอกไม้มัน” เป็นผลไม้ทำเงินที่น่าสนใจ เกษตรกรจำนวนมากสนใจปลูกเป็นไม้ผลประจำสวน เพราะมะม่วงพันธุ์ปลูกดูแลง่าย มีลักษณะโดดเด่นไม่เหมือนใคร คือ มีผลใหญ่ รูปทรงสวยงาม เนื้อแน่น เมล็ดบางลีบ ผลดิบจะมีรสชาติคล้ายเขียวเสวย หากรับประทานตอนสุก เนื้อมะม่วงจะมีรสชาติหวานนุ่ม ละมุนลิ้น คล้ายมะม่วงน้ำดอกไม้ ที่มาของ “ มะม่วงขาวนิยม” “ มะม่วงขาวนิยม” เกิดจากการกลายพันธุ์จากการเพาะเมล็ดมะม่วงเขียวเสวย เมื่อ ปี พ.ศ. 2510 นายขาว น้อยรักษา ได้นำเมล็ดมะม่วงเขียวเสวยมาปลูกและบังเอิญมีต้นที่กลายพันธุ์ 1 ต้น ซึ่งมีลักษณะเด่นคือ มีผลใหญ่ รูปทรงสวยงาม ผลดิบ มีรสชาติมัน หวานคล้ายมะม่วงเขียวเสวย ส่วนผลสุกรสชาติหวานหอม เนื้อแน่น เมล็ดแบนลีบคล้ายมะม่วงน้ำดอกไม้ นายขาวจึงตั้งชื่อว่า “มะม่วงน้ำดอกไม้มัน” หลังจากได้มะม่วงพันธุ์นี้มาแล้ว นายขาวได้บำรุงดูแลรักษาเป็นอย่างดี จนมีความมั่นใจว่าสายพันธุ์นิ่งดีแล้วจึงทำการขยายพันธุ์ โดยปลูกในพื้นที่สวนของครอบครัวน้อยรักษาในพื้นที่ เขตบางบอน และเขตหนองแขม กรุงเทพมหานคร เมื่อมีผลผลิตออกมานายขาวได้ส่งขายให้กับแม่ค้าปรากฏว่าได้ผลตอบรับเป็นอย่างดีมาก
“วัชพืช” หรือพืชที่ขึ้นมาเองตามธรรมชาติในไร่และสวน อาทิ ผักยาง ผักโขม หญ้าตีนนก หญ้าแพรก และอื่นๆ อีกมากมาย ซึ่งปฏิเสธไม่ได้ว่าเจ้าพืชเหล่านี้ล้วนแล้วไม่เป็นที่ต้องการ และจำเป็นต้องกำจัดทิ้งเสียทุกครั้งที่มันขึ้นมากวนใจ แต่ก่อนที่จะกำจัดวัชพืชเหล่านี้ทิ้งไป เทคโนโลยีชาวบ้านชวนมาดู 5 วัชพืชที่สามารถเก็บมารับประทานได้ แถมยังเปี่ยมไปด้วยสรรพคุณนานัปการ 1.ส้มกบ ส้มกบคือวัชพืชขนาด 2-3 นิ้ว มักเลื้อยปกคลุมหน้าดิน ลักษณะใบเป็นรูปหัวใจ โดยมีสรรพคุณในการให้สารอาหารอันเป็นประโยชน์ต่อร่างกาย เช่น กรดมาลิก กรดซิตริก แคลเซียม วิตามินซี และแคโรทีน ซึ่งมีฤทธิ์ช่วยในการย่อยอาหาร รักษาโรคนอนไม่หลับ แก้อาการหวัด และรักษาโรคดีซ่าน วิธีรับประทาน ใบของส้มกบนั้นจะให้รสเปรี้ยว หวาน และเค็ม จึงสามารถนำมาใช้แทนน้ำมะขามเปียกในเมนูต่างๆ ได้ หรือจะนำใบอ่อนและยอดอ่อนมาปรุงอาหารก็ได้เช่นเดียวกัน แต่ไม่ควรรับประทานต่อเนื่อง เนื่องจากกรดออกซาลิกที่อยู่บริเวณใบของต้นส้มกบอาจสร้างพิษให้กับร่างกาย เมื่อบริโภคได้ปริมาณมากหรือติดต่อกันหลายวัน 2.วอเตอร์เครส วอเตอร์เครส หรือชื่อที่คุ้นหูอย่างสลัดน้ำ เป็นพืชใบเขียวในตระกู
ความต้องการบริโภค “มะละกอ” ของคนไทยยังเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะกลุ่มมะละกอดิบ เพื่อนำมาใช้ทำส้มตำ อาหารยอดนิยมของคนไทยทุกภาค ส่วนมะละกอเพื่อการบริโภคสุก เป็นผลไม้ที่ทรงคุณค่าชนิดหนึ่ง และมีราคาไม่แพงนัก มะละกอ จัดเป็นไม้ผลที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจของไทย แต่ก่อนการเริ่มต้นของการปลูกมะละกอนั้น ก็จะต้องเริ่มจากการเพาะกล้ามะละกอเสียก่อน คุณทวีศักดิ์ ชัยเรืองยศ เจ้าของ “สวนคุณลี” อำเภอเมือง จังหวัดพิจิตร ได้นำประสบการณ์ ที่นักวิชาการแนะนำหรือจากที่นำไปปฏิบัติเองในการเพาะเมล็ดมะละกอมานำเสนอให้ผู้ที่สนใจนำไปใช้เป็นแนวทางในเรื่องของการเพาะกล้า เนื่องจากมะละกอทุกสายพันธุ์ใช้วิธีการเพาะกล้าเหมือนกัน สำหรับเคล็ดลับการเพาะเมล็ดมะละกอให้งอกดีและสม่ำเสมอ รศ.ดร. กวิศร์ วานิชกุล ได้ให้ข้อมูลไว้ว่า “การเพาะเมล็ดมะละกอให้งอกดีสม่ำเสมอนั้น ให้นำเมล็ดมะละกอแช่น้ำ 1-2 วัน โดยในช่วงวันแรกให้เปลี่ยนน้ำอย่างน้อย วันละ 1 ครั้ง หลังจากนั้นให้เปลี่ยนน้ำถี่ขึ้น เนื่องจากเมล็ดมะละกอมีการหายใจมากขึ้น ทำให้ออกซิเจนในน้ำเหลือน้อยลง หากแช่น้ำแล้วไม่เปลี่ยนน้ำเลย ก็จะเหลือออกซิเจนในน้ำน้อย เมล็ดมะละกอนั้นก็จะเกิ
“หนามพุงดอ” เป็นวัชพืชที่พบได้ทั่วไปในพื้นที่ป่าชายเลน หรือชายฝั่งทะเล เติบโตได้ดีในสภาพดินเค็ม ดินปนทราย หลายคนมองว่าเป็นวัชพืชตัวร้ายที่น่ารำคาญ เพราะหนามพุงดอ หรือที่บางคนเรียก หนามรอบข้อ เพราะบริเวณตรงข้อจะมีหนามคมมากโดยรอบ ซึ่งหนามแก่ ปลายยิ่งแหลมคม หากถูกทิ่มแทงจะปวดแสบมาก ต้องรีบบ่งหนามออก ไม่เช่นนั้นจะเกิดอาการอักเสบเป็นหนองได้ “ หนามพุงดอ” พืชทำเงินเมืองแม่กลอง ขณะที่หลายคน ตัดสินใจกำจัดวัชพืชตัวนี้ทันทีที่พบเห็น แต่ชาวบ้านในพื้นที่อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงครามกลับมองว่า หนามพุงดอคือ ผักพื้นบ้าน เป็นพืชเศรษฐกิจทำเงิน โดยชาวบ้านนิยมเด็ดส่วนใบที่ปลายยอดที่มีหนามอ่อนนิ่ม นำไปขายในราคากิโลกรัมละ 200 บาท หนามพุงดอ สามารถนำไปปรุงเป็นอาหารได้หลากหลายเมนูไม่ว่าจะเป็นเมนูต้มกะทิใส่กุ้ง แกงส้มกุ้งหนามพุงดอ ยำยอดหนามพุงดอกุ้งสด ยอดหนามพุงดอผัดไข่ เมนูแกงคั่ว หรือนำผักไปต้มในน้ำเดือดเพื่อลดความขมและรสเฝื่อน เพื่อนำไปกินกับน้ำพริก ก็อร่อยไม่แพ้กัน เพราะหนามพุงดอมีรสชาติเหมือนกินผักหวาน วิธีลดปวดแผล แก้พิษ “ หนามพุงดอ” ข้อมูลจากมูลนิธิสุขภาพไทยระบุว่า หนามแหลมปลายแข็งของต้นหนามพุงด
