เมืองน่านแม้จะเป็นจังหวัดเล็ก ๆ แต่มีความสำคัญอย่างมากในฐานะเป็นพื้นที่ต้นน้ำของประเทศ โดยสัดส่วนของปริมาณน้ำ 40% ของแม่น้ำเจ้าพระยามาจากแม่น้ำน่าน
ทว่าปัญหาที่สะสมเรื้อรังมานานก็คือพื้นที่ต้นน้ำกลายเป็นภูเขาหัวโล้น พื้นที่ป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ลดลงอย่างน่าใจหายหลังจากมีการกระตุ้นส่งเสริมให้เกษตรกรหันมาเพาะปลูกพืชเชิงเดี่ยว“ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์” ที่มีพื้นที่ปลูกมากอันดับต้น ๆ ของประเทศปีละเกือบ 1 ล้านไร่
แม้ภาครัฐ เอกชน ภาคประชาชนจะปลุกกระแสไปช่วยกันปลูกป่าเพิ่ม หรือไปส่งเสริมให้ปลูกพืชเศรษฐกิจตัวใหม่ทดแทน เช่น กาแฟ แต่ก็ถือว่ายังผิดกฎหมายเหมือนเดิม เพราะทำกินในพื้นที่ป่า วันนี้รากเหง้าของปัญหาจึงยังไม่ถูกปลดชนวน “ไพศาล วิมลรัตน์” ผู้ว่าราชการจังหวัดน่าน จะมีแนวทางแก้ไขปัญหานี้อย่างไร
Q : ปัญหาที่แท้จริงของเมืองน่านคืออะไร
ปัญหาของน่านวันนี้คือ ที่ทำกินถูกกฎหมายมีน้อย พื้นที่จังหวัดน่านเป็นพื้นที่ป่า 85% เหลือพื้นที่อยู่อาศัยและทำกินมีน้อยมากเพียง 15% เท่านั้น และปัญหาอีกด้านคือ คนอยู่ในป่ามาก่อนที่รัฐจะประกาศเขตป่าครอบทับลงไป ซึ่งเดิมเป็นป่าอุดมสมบูรณ์และมีสถานการณ์การสู้รบในอดีต ประชาชนเหล่านี้จึงไม่มีหลักฐานมาแสดง ทำให้ติดอยู่ในป่ามาจนถึงทุกวันนี้ ขณะเดียวกันก็ทำให้ราชการเข้าไปช่วยเหลือหรือสนับสนุนไม่ได้
ฉะนั้นเมื่อไม่มีพื้นที่ทำกิน ประชาชนจึงไม่มีทางเลือก แต่ต้องกินต้องใช้ เขาไม่รู้จะทำอะไรจึงหันมาปลูกข้าวโพด เมื่อไม่มีพื้นที่ทำกินจึงต้องปลูกบนดอย เพราะเป็นพืชระยะสั้น 6 เดือน ทำเร็ว เกี่ยวเร็ว ได้เงินเร็ว และที่ผ่านมามีระบบตลาดที่มาเกื้อหนุน เป็นแรงจูงใจให้ปลูก น่านจึงเป็นแบบนี้
ดังนั้นยุทธศาสตร์การพัฒนาของจังหวัดน่านจึงพยายามที่จะปรับเปลี่ยนโครงสร้างอาชีพใหม่โดยให้เขาหันกลับมาทำเกษตรในพื้นที่ที่ถูกกฎหมาย ซึ่งรัฐจะต้องหาพื้นที่รองรับให้ได้ก่อน
Q : จะแก้ไขหรือฟื้นฟูเขาหัวโล้นอย่างไร
วันนี้ผมพยายามเปลี่ยนโครงสร้างอาชีพเขาเสียใหม่บนพื้นที่ที่ถูกกฎหมายไม่เช่นนั้นพอเราไปเปลี่ยนโครงสร้างการผลิตเขาโดยไม่คำนึงถึงเรื่องพื้นที่ เช่น ไม่ให้ปลูกข้าวโพด แต่ให้ปลูกพืชชนิดอื่นแทนข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ มันก็ผิดกฎหมายอยู่ดี เพราะเป็นพื้นที่ผิดกฎหมาย ทำอะไรก็ผิดกฎหมายทั้งนั้น
ฉะนั้นแนวทางหนึ่งที่จะทำให้ถูกกฎหมายก็คือ นำคนลงจากดอยมาอยู่ในพื้นที่ที่ถูกกฎหมาย เช่น การกันเขตออกมาจากป่าสงวนแห่งชาติ ซึ่งตอนนี้คณะกรรมการจัดสรรที่ดินทำกินแห่งชาติ (กทช.) ก็กำลังดำเนินการอยู่ และจะต้องทำให้เขามีอาชีพ มีรายได้ใกล้เคียง หรือมากกว่าปลูกข้าวโพด เขาจึงจะยอมลงมา รวมทั้งการนำเกษตรแปลงใหญ่มาช่วยสร้างอาชีพด้วย
อย่างไรก็ตาม การทำอะไรในเขตป่าไม่ใช่อำนาจผู้ว่าฯ แต่เป็นอำนาจของอธิบดีกรมป่าไม้และกรมอุทยานแห่งชาติฯ ที่จะสงวนหวงห้ามไว้เป็นพื้นที่ต้นน้ำ ซึ่งทางจังหวัดก็ได้เสนอเรื่องไปที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแล้ว พื้นที่ประมาณ 3 แสนไร่ ครอบคลุมทั้ง 15 อำเภอของจังหวัดน่าน
Q : มีประชาชนอยู่ในเขตป่าเท่าไหร่ที่จะต้องลงจากดอย
ข้อมูลเบื้องต้นจากกลุ่มผู้ปลูกข้าวโพดแจ้งว่ามีประมาณ28,000 ครัวเรือน ซึ่งเขาก็ยินดี แต่เราจะต้องมีพื้นที่ที่ถูกกฎหมายก่อน พร้อมทั้งจัดทำโซนนิ่งว่าตรงไหนเหมาะที่จะทำอะไร ซึ่งเป็นนโยบายของรัฐบาลอยู่แล้ว และที่สำคัญจะต้องสร้างแรงจูงใจ ถ้าลงมาแล้วจะได้รับการดูแล มีรายได้ที่ใกล้เคียงกับการปลูกข้าวโพด และอยู่อย่างถูกกฎหมาย ไม่ต้องหลบ ๆ ซ่อน ๆ หรือหนีอีกต่อไป ซึ่งรายได้จากการปลูกข้าวโพดของแต่ละครอบครัวมีตั้งแต่ 6 หมื่นบาทจนถึง 1 แสนบาทต่อปี ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับใครทำมากทำน้อยด้วย
Q : จะดำเนินการในพื้นที่ไหนก่อน
จะเริ่มนำร่องทำเป็นตัวอย่างให้เห็นที่อำเภอนาน้อย โดยจะเข้าไปจัดรูปที่ดินก่อน และทยอยประกาศเป็นอำเภอ ๆ ว่าเลิกบุกรุกแล้ว เมื่อชาวบ้านมีงานทำ คนก็จะยุติการช่วงชิงที่ดินรัฐ
Q : อาชีพอะไรที่จะมาแทนปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์
ตอนนี้จังหวัดและสถาบันการเงินต่าง ๆ ก็ได้ส่งเสริมการปลูกและแปรรูปกาแฟแบบครบวงจร และการทำเกษตรอินทรีย์ ซึ่งก็ต้องทำในพื้นที่ที่ถูกกฎหมายเท่านั้น รวมทั้งจะส่งเสริมการผลิตเพื่อทดแทนการนำเข้า เช่น ไก่ไข่ เพราะที่ผ่านมาน่านต้องสั่งซื้อไข่ไก่จากจังหวัดแพร่ อุตรดิตถ์ พะเยา เดือนละ 1.5 ล้านฟอง เรื่องนี้ผมก็ได้ประสานกับภาคเอกชนแล้ว
นอกจากนั้น ก็ต้องส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชนไปด้วย เมื่อเราไม่สามารถมีที่ทำกินในป่า เราก็จะใช้ป่าเป็นแหล่งทำกิน ทำท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งตอนนี้การท่องเที่ยวเมืองน่านก็กำลังเติบโต มีนักท่องเที่ยวเข้ามาปีที่แล้วประมาณ 14 ล้านคน มีรายได้เข้าสู่จังหวัด 900 ล้านบาท ซึ่งในปีนี้รายได้น่าจะเพิ่มขึ้นถึง 1,000 ล้านบาท
Q : อยากให้รัฐบาลสนับสนุนอะไรบ้าง
อยากให้มีมติคณะรัฐมนตรีสนับสนุนยุทธศาสตร์จังหวัด คือ ได้รับการคุ้มครองหรือมารองรับการเปลี่ยนโครงสร้างอาชีพใหม่ในป่าได้ ไม่เช่นนั้นก็ไม่สามารถที่จะหยิบยื่นโอกาสให้ชาวบ้านได้เลย ส่วนการทวงคืนป่านั้น ถ้าเราไม่มีอาชีพอื่นไปให้เขาเลือก เขาก็ทำผิดหรือปลูกข้าวโพด ทำตามอาชีพที่ถนัดเหมือนเดิม
Q : น่านมีโครงการลงทุนขนาดใหญ่อะไรบ้าง
การลงทุนอุตสาหกรรมไม่สามารถดำเนินการใด ๆ ได้เพราะผังเมืองเป็นพื้นที่ต้นน้ำ โรงงานขนาดใหญ่จึงไม่มี น่านเป็นเมืองเอสเอ็มอี อย่างไรก็ตามมีโครงการที่จังหวัดเสนอขอรับการสนับสนุนในอนาคตคือ การสร้างสะพานเชื่อมที่อำเภอนาหมื่น จังหวัดน่าน กับอำเภอฟากท่า จังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งปัจจุบันต้องใช้แพขนานยนต์ข้ามฟาก ซึ่งจะช่วยย่นระยะเวลาเดินทางไปสู่จังหวัดพิษณุโลกเหลือเพียง 200 กิโลเมตร เพราะไม่ต้องอ้อมไปผ่านอำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่
ถ้าทำโครงการนี้ได้ จะทำให้เกิดการเชื่อมโยงภาคเหนือตอนล่างได้รวดเร็วขึ้น ซึ่งยุทธศาสตร์น่านใน 10-20 ปีข้างหน้าจะมุ่งตะวันออกมากขึ้น จะเป็นประตูส่งออกสินค้าสู่ลาว จีน และเวียดนามใต้ โดยผ่านด่านห้วยโก๋นเข้าสู่แขวงไชยะบุรี สปป.ลาว ออกไปสู่จีนตอนใต้ และเวียดนาม มีความได้เปรียบในการแข่งขัน และยังช่วยพัฒนาด้านการท่องเที่ยวเชื่อมโยงอีกด้วย
ที่มา : ประชาชาติธุรกิจออนไลน์
ต้นขนุนเป็นพืชที่ออกผลบริเวณโคนต้นและโคนกิ่ง “การตอกลิ่มไม้ฝาง” เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ใช้บังคับให้ต้นขนุนออกผลตามตำแหน่งที่ต้องการ เริ่มจากเลือกต้นขนุนอายุ 3-5 ปี ที่พร้อมให้ผลผลิต จากนั้นเหลาแก่นฝางให้มีขนาดและรูปร่างเช่นเดียวกับไม้จิ้มฟัน ตอกทำมุมฉากกับเปลือกต้นขนุน เมื่อถึงเนื้อไม้ตอกต่อไปไม่ได้แล้ว ให้หักก้านส่วนที่เหลือทิ้ง ทารอยแผลด้วยปูนแดง ป้องกันเชื้อโรคไม่ให้เข้าไปตามรอยแผล วิธีตอกลิ่มไม้ฝางสามารถบังคับให้ขนุนออกดอกติดผลบริเวณดังกล่าวได้ แต่ไม่สามารถบังคับให้ออกผลได้ในเวลาจำกัด ต้องคอยจนถึงฤดูที่ให้ผลคือ ครบรอบของการติดผลเท่านั้น บางครั้งต้องใช้เวลาหลายเดือนก็มี คุณลุงไสว ศรียา ปราชญ์ชาวบ้านในพื้นที่อำเภอองครักษ์ จังหวัดนครนายก ซึ่งเป็นผู้เผยแพร่องค์ความรู้ดังกล่าว ได้บอกกับผู้คนที่สนใจว่า วิธีตอกลิ่มไม้ฝางบังคับให้ขนุนออกผลนั้นเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดมาตั้งแต่รุ่นบรรพบุรุษ ก่อนหน้านี้ คุณลุงไสวเคยทดลองนำไม้ไผ่เสียบลูกชิ้น และไม้ชนิดอื่นๆ มาทดลองตอกต้นขนุน แต่ก็ไม่ได้ผลเหมือนกับการใช้แก่นฝาง สาเหตุที่แก่นไม้ฝางช่วยให้ขนุนติดลูกได้นั้น เกิดจากในไม้แก่นไม้ฝางมีสารชนิดห
ชะอม เป็นไม้ยืนต้นตระกูลถั่ว ที่มีอายุยืนนาน เป็นไม้เถาเลื้อย มีฝักเหมือนกระถิน เมล็ดนำมาปลูกได้ กิ่งอ่อน ยอดอ่อน ใบอ่อน มีกลิ่นหอมฉุนเฉพาะตัว และมีวิตามินเอสูง ยอดชะอมจัดเป็นอาหารประเภทผักที่มีคุณค่าอาหารสูงยิ่ง ทั้งวิตามินเอ โปรตีน และเยื่อใยที่ร่างกายต้องการ ตามลำต้นและกิ่งก้านมีหนามแหลมหรือไม่มีหนาม ใบเป็นใบประกอบขนาดเล็ก มีก้านใบแยกเป็นใบอยู่ 2 ทาง ลักษณะคล้ายใบกระถิน หรือใบส้มป่อย ต้นชะอมหากถูกเด็ดยอดจะแตกกิ่งข้างต้นหนาแน่น คุณดอกไม้ อินอ้น หรือ ป้าดอกไม้ วัย 78 ปี ที่ถือเป็นเกษตรกรที่เริ่มปลูกชะอมไร้หนามรายแรกๆ ของ อ.ตะพานหิน และเป็นประธานกลุ่มผู้ปลูกชะอมไร้หนามบ้านคลองข่อย บ้านเลขที่ 31/6 หมู่ 6 บ้านคลองข่อย ซอย 13 ต.ไผ่หลวง อ.ตะพานหิน จ.พิจิตร แหล่งปลูกชะอมพื้นที่ใหญ่แห่งหนึ่งของจังหวัดพิจิตร อยู่ที่อำเภอตะพานหิน ที่ขึ้นชื่อในเรื่องของการปลูกชะอมพันธุ์ไร้หนาม ดังคำขวัญของ อ.ตะพานหิน “ถิ่นชะอมไร้หนาม งามหลวงพ่อโต งานประเพณีกำฟ้า ทอผ้าป่าแดง” “ชะอม” หลายคนจะต้องนึกถึงเมนูอาหารที่แสนอร่อยจากผักพื้นบ้านชนิดนี้ที่มีกลิ่นและรสชาติเฉพาะตัว อาทิ ชะอมชุบไข่ทอดกับน้ำพริกกะปิ แกงแคไก่อา
หากใครมีโอกาสเดินทางไปภาคใต้ อาจเคยรับประทานถั่วหรั่งต้มใส่เกลือ หนึ่งในอาหารว่างแสนอร่อย เมล็ดถั่วหรั่งใช้ต้มรับประทานเช่นเดียวกับถั่วลิสง เมล็ดอ่อนนิยมผัดแทนเมล็ดถั่วลันเตา ใช้ประกอบอาหารประเภทแกง หรือต้มซุปก็ดี จุดเด่นไม่พบเชื้ออัลฟาท็อกซิน แม้จะเก็บไว้เป็นเวลานานหลายสัปดาห์ เมล็ดถั่วหรั่งมีคุณค่าทางโภชนาการสูง โดยมีคาร์โบไฮเดรต 55-72% น้ำมัน 6-7% โปรตีน 18-20% นอกจากนี้ ยังมีสารเบต้าแคโรทีน ไทอะมีน ไรโบเฟลวิน ไนอะซิน วิตามินซี และมีสารเมทไธโอนีน ซึ่งเป็นสารที่มีประโยชน์ต่อร่างกายในปริมาณสูงกว่าถั่วชนิดอื่น ถั่วหรั่งมีใบรูปร่างใบหอก ก้านใบสีเขียวอมม่วง ลำต้นสีม่วงแดง ดอกสีเหลือง ผิวฝักมีสีขาวอมน้ำตาล เยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง ดอกบานเมื่อมีอายุ 38 วัน มีเปอร์เซ็นต์กะเทาะเปลือกสูงถึง 73 เปอร์เซ็นต์ ฝักและเมล็ดเจริญเติบโตในดิน หลังจากผสมเกสรแล้วจะแทงเข็มส่งเมล็ดลงดิน พัฒนามาจนเป็นเมล็ดที่สมบูรณ์ คล้ายกับถั่วลิสง โดย 1 ฝัก มีเพียงเมล็ดเดียว ถั่วหรั่งมีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปแอฟริกา ในต่างประเทศเรียกว่า ถั่วคองโก ถั่วมาดากัสการ์ และถั่วแบมบารา แต่ไม่มีบันทึกไว้ว่ามีการนำมาปลูกในประเทศไทยตั้งแต่เม
หญ้าหวาน มีกำเนิดแถบอเมริกาใต้ ใบของต้นหญ้าหวานมีรสหวาน เริ่มเข้าสู่ประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2550 และปลูกกันมากในภาคเหนือ โดยเฉพาะที่จังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน และเชียงราย หญ้าหวานจึงจัดอยู่ในพืชสมุนไพรอีกชนิดหนึ่ง ความพิเศษของหญ้าหวานคือ ส่วนของใบให้ความหวานมากกว่าน้ำตาลถึง 10-15 เท่า แต่ความหวานนี้ไม่ก่อให้เกิดพลังงานแต่อย่างไร ด้วยความพิเศษของหญ้าหวานนี้ หญ้าหวานจึงเป็นพืชที่ได้รับความสนใจทั้งทางด้านอุตสาหกรรม การแพทย์ ยาสมุนไพร เครื่องดื่ม นำไปสู่การปลูกเป็นพืชสร้างรายได้หลักและเสริมของเกษตรกรหลายจังหวัด คุณณัฐกานต์ อุตะมะติง หรือ พี่ยุ้ย อยู่ที่หมู่ 7 ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ สาวบัญชีสานต่องานเกษตรของครอบครัวปลูกและแปรรูปหญ้าหวานอินทรีย์ ตอบรับกระแสคนรักสุขภาพกำลังมาแรง ใช้เวลาว่างจากงานประจำช่วงวันเสาร์-อาทิตย์ในการดูแล ฟันรายได้ 40,000 บาทต่อเดือน พี่ยุ้ย เล่าให้ฟังว่า ปัจจุบันตนเองทำงานประจำเป็นพนักงานการเงินและบัญชี ที่โรงพยาบาลสะเมิง การปลูกและแปรรูปหญ้าหวานถือเป็นอาชีพเสริมที่เข้ามาสานต่อจากที่พ่อแม่ทำไว้ โดยก่อนหน้านี้พ่อกับแม่เริ่มปลูกหญ้าหวานมาเป็นระยะเวลากว่า 10
