จุลินทรีย์จาวปลวก เป็นจุลินทรีย์ท้องถิ่นที่สามารถนำมาใช้ในเกษตรอินทรีย์ได้ง่ายและใช้เวลาไม่นานในการเตรียม อีกทั้งยังช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืช และเสริมสร้างความแข็งแรงให้กับราก
ภายในจาวปลวกมีแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่เรียกว่า Bacillus cereus SPt245 ซึ่งมีคุณสมบัติเด่นในการเร่งการเจริญเติบโตของราก และช่วยลดความรุนแรงของโรคทางราก เช่น โรครากเน่า รากขาว และรากปม ส่งผลให้พืชสามารถเติบโตได้ดีและให้ผลผลิตสูงขึ้น

จาวปลวก คือ รังเลี้ยงตัวอ่อนหรือ “คอมบ์” (comb) ซึ่งมีลักษณะเป็นโครงสร้างรูพรุนคล้ายฟองน้ำ รูปร่างคดเคี้ยวไปมา บางชนิดมีลักษณะคล้ายสมอง ปะการัง หรือรังผึ้ง ความแตกต่างของลวดลายเหล่านี้สามารถใช้แยกแยะสกุลของปลวกได้ ขนาดของรังเลี้ยงตัวอ่อนมีความหลากหลาย ตั้งแต่ขนาดเล็กประมาณ 8*6 เซนติเมตร ไปจนถึงขนาดใหญ่ที่มีลักษณะยาว ตามแนวโพรงหรือห้องที่อยู่ใต้ดิน รวมถึงภายในจอมปลวก
การสร้างจาวปลวกจากมูลของปลวก จาวปลวกเกิดจากมูลของปลวกเอง ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ได้แก่
-
มูลชนิดแรก เป็นมูลที่ผ่านการย่อยภายในลำไส้เพียงเล็กน้อย อยู่ในสภาพเป็นของแข็ง ประกอบด้วยเศษพืชและไม้ขนาดเล็กที่ปลวกกินเข้าไปแล้วขับออกมาอย่างรวดเร็ว หลังจากผ่านกระบวนการย่อยในกระเพาะปลวก มูลที่ถ่ายออกมาจึงมีรูปร่างเป็นท่อนกลมสั้นๆ ซึ่งต่อมาจะถูกกราม (mandibles) ของปลวกกัตจนเป็นเม็ดเล็กๆ แล้ว นำไปสร้างเป็นรังเลี้ยงตัวอ่อน ในขณะที่ปลวกสร้างรังเลี้ยงตัวอ่อนนี้เองจะมีราเกิดขึ้น โดยเส้นใยของราจะเกาะกัน เป็นก้อนกลมสีขาวขนาดเล็ก เรียกว่า Fungus nodule หรือ Fungal ball เส้นใยนี้จะเป็นอาหารของปลวก และเมื่อปลวกกินเส้นใยของราเข้าไป จะถ่ายมูลชนิดที่สองออกมา ซึ่งปลวกจะนำมูลที่เป็นของเหลวนี้ไปใช้เคลือบผนังด้าน ในของห้องเห็ด
-
มูลชนิดที่สอง เป็นมูลที่ผ่านการย่อยในลำไส้ปลวกอย่างสมบูรณ์ อยู่ในสภาพเป็นของเหลว เมื่อถึงระยะหนึ่งปลวกจะกินน้อยลง และทิ้งรังตัวอ่อนไป ราจะเจริญเส้นใยเพิ่มมากขึ้น และเกิด ดอกอ่อน (fruiting primordia) เป็นแท่งยาวโผล่ขึ้นมาจากรังเลี้ยงตัวอ่อน เรียกว่า pseudorhiza และแทงผ่านชั้น ดินขึ้นมาเป็นดอกเห็ด ที่เรารู้จักกันดี นั่นคือ เห็ดโคน
การเตรียมจุลินทรีย์จาวปลวกทำได้โดยนำรังปลวกมาหมักเพื่อกระตุ้นให้เกิดจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์ แล้วนำไปใช้ปรับปรุงดินและบำรุงพืช เป็นอีกหนึ่งทางเลือกธรรมชาติที่ช่วยให้การทำเกษตรเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและยั่งยืนมากขึ้น
สิ่งที่ต้องเตรียมสำหรับการทำจุลินทรีย์จาวปลวก
- จาวปลวกบดละเอียด 1 กิโลกรัม
- ข้าวนึ่งแบบไม่ต้องสุกมาก (ให้เป็นเม็ดๆ) ข้าวสวยหรือข้าวเหนียวก็ได้ 3 กิโลกรัม
- น้ำเปล่า 10 ลิตร
- น้ำซาวข้าว 5 ลิตร
- กะละมังผสม
- ถังที่มีฝาปิด สำหรับเก็บเชื้อจุรินทรีย์จาวปลวก
วิธีทำจุลินทรีย์จาวปลวก
- ใส่ข้าวนึ่งในกะละมังผสม 3กก. จาวปลวกบดละเอียด 1กก.
- ใช้มือคลุกเคล้าส่วนผสมให้เข้ากัน
- เสร็จแล้วปิดฝาทิ้งไว้ 3 วัน หมักให้จุลินทรีย์ขยายตัวได้ดี แล้วเปิดฝาถังหมักจะเห็นเป็นเชื้อราขาวๆ เหมือนดอกเห็ดเล็กๆ เต็ม
- แล้วใส่น้ำ 10 ลิตรลงไปในถังหมัก ใช้ไม้คนให้เข้ากัน
- ครบ 7 วันนำไปใช้ได้
การดูแลรักษา
ควรเก็บไว้ในที่ร่ม สามารถนำข้าวสวยหรือข้าวเหนียวที่กินไม่หมดสามารถเติมลงไปในถังเพื่อเป็นอาหารให้กับจุลินทรีย์ได้
ประโยชน์ของจุลินทรีย์จาวปลวก
- นำไปใช้เป็นตัวช่วยย่อยสลาย ให้เศษผักใบไม้ต่างๆย่อยสลายเป็นปุ๋ยได้ดีเยี่ยม
- นำไปฉีดพ่นพืชผักผลไม้ เพื่อให้เร่งให้ออกดอกออกผลเร็วขึ้น
- นำเศษที่กรองออกจากน้ำไปรองก้นหลุมตอนปลูกพืชต่างๆ ช่วยในเรื่องโรคทางรากต่างๆ
- นำไปฉีดพ่น ก้อนเห็ดที่เพาะจะช่วยให้เชื้อเห็ดเดินเร็วและออกดอกเห็ดใหญ่สวยแน่นอร่อย
การนำไปใช้
- สำหรับวิธีการใช้ให้กรองเอาแต่น้ำไปใช้อัตราในการใช้คือ 1:10
- หัวเชื้อจุลินทรีย์จาวปลวก 1 ลิตรต่อน้ำเปล่า 10 ลิตร
- รดราดทางดิน หรือฉีดพ่นลงดินก่อนเตรียมแปลงปลูก ใช้ผสมดินปลูก ปุ๋ยหมัก เป็นการเพิ่มจุลินทรีย์ดีและสารอาหารให้กับพืช
ขอบคุณข้อมูลจาก : จักรภฤต บรรคจิดกิจ. จิตวิญญาณในธุลี มหัศจรรย์จุลินทรีย์จาวปลวก. คอกสารประกอบการบรรยายครื่อง จุลินทรีย์จาว ปลวก และ farm.vayo.co.th