พืชทำเงิน เกษตรรอบด้าน

“ผักอีนูน” ผักพื้นบ้าน อาหารบำรุงตับ ปรุงอาหารได้สารพัดเมนู   

“อีนูน” (Adenia viridiflora Craib.) หรือ ผักสาบ เป็นพืชผักในวงศ์เสาวรส หรือ กะทกรก  ชื่อเรียกในท้องถิ่นต่างๆ ของไทย เช่น ภาคกลาง เรียก ผักอีนูน ผักอะนูน คนเมืองกาญจน์ เรียก นางนูน ทางภาคเหนือ อีสาน เรียก ผักสาบ เป็นไม้เถาเลื้อย อายุยืนหลายปี เป็นไม้ป่าที่ชาวบ้านป่า หรือพรานป่ารู้จักในชื่อ “เครือน้ำ”

เนื่องจากผักอีนูน เป็นเถาไม้ที่ดูดอมน้ำไว้ในเถา  ยามเดินป่า หากหาน้ำกินไม่ได้ มักตัดเถาอีนูนเพื่อให้มีน้ำหยดออกมาจากเถากินได้   ดังนั้นเพื่ออนุรักษ์พืชชนิดนี้ จึงไม่ควรตัดฟันให้เกิดแผลโดยไม่จำเป็น เพราะหากต้นอีนูน เกิดรอยแผลตัด น้ำที่สะสมไว้ในเถาจะไหลออกมาหมดจนเถาแห้งต้นตายได้

ลักษณะโดยทั่วไป

ต้นอีนูน เป็นไม้เถาเล็กๆ ที่ให้ยอดใบที่อ่อนนุ่มเป็นอาหาร เถาใหญ่ให้ดอกผลเป็นอาหารเช่นกัน เถาเล็กสีเขียว ส่วนปลายยอดสีม่วงแดง เมื่อแก่จะเป็นสีน้ำตาล ผิวขรุขระเล็กน้อย เห็นเนื้อไม้ชัดเจน เถาใหญ่ส่วนโคนต้น บางเถาโตมากกว่า 3 เซนติเมตร มีมือเกาะที่แตกแขนงได้ ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ ก้านใบสั้น แผ่นใบรูปหัวใจ ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบสีเขียว เนื้อใบหนา เห็นเส้นใบชัดเจน โคนใบมีต่อมกลมติดอยู่ทั้ง 2 ข้าง

ดอกออกเป็นช่อตามซอกใบ มีสีเขียวแกมเหลือง ช่อละ 2-3 ดอก หรือบางช่อมากเป็นนับ 10 ดอก มีกลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน แยกปลายเป็น 5 แฉก กลีบดอกสีเหลือง มี 5 กลีบเช่นกัน ปกติจะออกดอกเดือนมีนาคม-เมษายน เมื่อดอกบานแล้วจะเริ่มติดเป็นผล ลูกกลมสีเขียว เมื่อแก่เป็นสีส้ม แตกเป็น 3 แฉก ขั้วผลมักตูมขยายออก รูปร่างคล้ายผลน้ำเต้ากลับหัว ออกผลปลายเดือนเมษายน-พฤษภาคม ช่วงนี้จึงมีการเข้าป่าหายอด ใบ ดอก ผลอ่อนผักสาบมากินมาขายกันที่ตลาดริมทางชนบท

หากใครเดินเข้าป่าโปร่งๆ หรือป่าเต็งรังมักเห็นเถาอีนูนเลื้อยโอบพันไม้ยืนต้นอื่นๆ แค่ดึงหรือสอยยอดอ่อน ดอก และลูกอ่อนลงมาก็ได้กินแล้ว เถาแก่ของอีนูน มีลูกกลมโตสีเขียว นำไปต้มสุกหรือดองกินจะหวานอร่อยมากๆ


เมื่อเข้าสู่ช่วงฤดูฝน ต้นอีนูนจะแตกยอดอย่างรวดเร็วมาก นอกจากแตกยอดจากเถาสูงๆ แล้ว ยังแทงยอดอ่อนออกจากโคนต้น ลำต้นด้วย ทำให้ยิ่งเก็บง่าย และได้ยอดที่อวบงาม กินหวานอร่อย  ชาวบ้านนิยมเก็บ ผักอีนูนทั้งใบเพสลาด ยอดอ่อน ดอก และผลอ่อน – ผลแก่แบบสดและแปรรูปถนอมอาหารในรูปแบบการดองใส่ถุงวางขายในตลาดทั่วไป   ผักอีนูน รสหวานออกขมนิดๆช่วยเจริญอาหารต้นอ่อนหรือยอดอ่อนใช้ในการแก้ ท้องเสีย

การขยายพันธุ์

ผักอีนูน นิยมปลูกด้วยวิธีการเพาะเมล็ด หรือขุดแยกต้นอ่อน หรือปักชำเถา หรือขุดเอาเหง้าที่พองโตใต้ดินไปปลูก โดยต้องทำร้าน หรือค้าง สูงประมาณ 1.5 เมตร เมื่อเถาผักสาบพันขึ้นค้างแล้ว จะแตกกิ่งก้านสาขามาก สาขาหนึ่งจะมีข้อปล้อง และตายอด ตาดอก ออกตามข้อ เมื่อแตกยอดยาวก็เก็บโดยวิธีใช้กรรไกรตัด หรือเด็ดหักก็ได้ และเถานั้นก็จะแตกยอดใหม่อีก เมื่อถึงวัยถึงฤดูก็จะออกดอก ผสมพันธุ์ ติดผล ติดเมล็ด เป็นประโยชน์ต่อมนุษย์และสัตว์อื่นต่อไป 

ทำอาหารได้สารพัดเมนู

ยอดอ่อน ที่มีใบอ่อน มือจับ มัดรวบกำ ได้มัดกำใหญ่พอได้ ขาย 10 บาท  ดอกอ่อน นิยมกองขาย  คู่กับยอด ใบ ผล ส่วนผลอ่อน มักขายเป็นกอง มีขั้วพวงติดด้วย เวลาเอาไปทำกิน จะต้มหรือลวกให้สุกจนออกสีเหลืองจางๆ หรือเด็ดเป็นลูกๆ แกงเลียง แกงป่า แกงคั่ว รสชาติหวานอมขมนิดๆ อร่อยมาก เหมาะกับคนธาตุไฟ คือคนเกิดเดือนมกราคม-มีนาคม และคนธาตุดิน คือคนเกิดเดือนตุลาคม-ธันวาคม

ยอดผักอีนูนสด นำมาลวกต้มจิ้มน้ำพริก หรือปรุงรสในเมนูแกงจืด แกงส้ม ต้มกะทิ ผัดเนื้อหมู กากหมู เนื้อกุ้ง ก็มีรสชาติดีมากๆ  ขณะที่ชาวบ้านแถบราชบุรีนิยมนำมาดองใส่ถุงขายเป็นล่ำเป็นสัน  ดอกและผลอีนูนดอง มีรสชาติหวาน กรอบมัน ดองได้อร่อยมาก นอกจากจิ้มน้ำพริกกะปิแล้ว นำมาปรุงอาหารในเมนู  “ผัดไข่” หรือ แกงส้มผักอีนูนดอง ก็อร่อยไม่แพ้กัน

อีกหนึ่งเมนูที่น่าลิ้มลอง ก็คือ เมนู “แกงป่าผักอีนูน”  แค่ใช้ยอดผักอีนูน นำมาหั่นหยาบๆ ใส่เนื้อสัตว์เล็กน้อย ต้มน้ำแกงใส ก็จะได้รสหวานกรอบของผักอีนูนเต็มที่ ผักอีนูนทุกวันนี้ราคาถูกกว่าผักหวานป่า  น่าเป็นพืชผักทางเลือกที่ช่วยประหยัดต้นทุนค่าอาหารได้อีกทางหนึ่ง

คุณประโยชน์

ผักอีนูน ที่นำมาทำอาหารคือ ยอดอ่อน ใบอ่อน ผลอ่อน มีผลวิจัยคุณค่าทางอาหาร พบว่า ใน 100 กรัม มีโปรตีน 1.7 กรัม แคลเซียม 62 มิลลิกรัม เหล็ก 2.1 มิลลิกรัม วิตามินเอ 3800 AIU วิตามินซี 54 มิลลิกรัม และ มีเส้นใยอาหาร (fiber) มาก

นอกจากนี้ ผักอีนูนยังมีสรรพคุณทางยา สามารถแก้อาการท้องเสีย บำรุงตับ บำรุงเลือดสตรีหลังคลอด เรียกน้ำย่อยทำให้เจริญอาหาร แก้ซาง แก้ไข้ออกตุ่ม แก้ไอ ช่วยระบบย่อยอาหาร เถาผักอีนูน กับเถาผักฮ้วนหมู ต้มดื่มน้ำรักษาโรคปัสสาวะเป็นหนอง รากใช้ร่วมกับรากต้นอ่อน รากผักหวาน รากตะไคร้ รากเถาย่านาง ฝนน้ำข้าวใช้ทาตัว แก้ไข้เหงื่อออก วิงเวียนศีรษะ  

Related Posts